Prof. Dr. Albert Doja mbi Kerkimin Shkencor ne Fushen e Antropologjise.

Përtej debatit në Akademinë e Shkencave/ Problemet e antropologjisë shqiptare nga një profesor i Lille?! Gazeta Shqiptare: http://www.gsh.al/2017/03/20/pertej-debatit-ne-akademine-e-shkencave-problemet-e-antropologjise-shqiptare-nga-nje-profesor-i-lille/ Intervistoi Ben ANDONI “Milosao” ka bërë një intervistë me profesorin e Sociologjisë dhe Antropologjisë nga Universiteti i Lille Albert Dojën për të shpjeguar diçka më shumë lidhur me Antropologjinë shqiptare dhe debatin e sotëm në Akademinë e Shkencave I nderuar profesor Doja, pa dashur t’ju përfshijmë në një debat të ditëve të fundit në Shqipëri, sa i përket antropologjisë, duam t’ju bëjmë një pyetje direkte: A ndjeni se kjo disiplinë po e mban në ditët tona rëndësinë e saj të vërtetë në studimet shkencore në Shqipëri? “Në disa shkrime të botuara në revista shkencore ndërkombëtare, ndonëse ndonjë përmbledhje e shkurtuar e të cilave mund të jetë botuar edhe në shtypin shqiptar, kam parashtruar idenë se në Shqipëri nuk ka pasur asgjë të ngjashme me antropologjinë, as përpara as gjatë periudhës socialiste, dhe akoma nuk ka diçka të tillë. Fusha që paraqitet zakonisht si ekuivalent i antropologjisë social-kulturore është mbizotëruar nga ajo që njihet në Shqipëri si studime të kulturës popullore apo studime folkloriko-etnografike nëse e përdorim termin “folklor” në kuptimin e tij primar si dije e popullit apo tërësi e traditave, zakoneve dhe arteve popullore, ndërsa termin “etnografi” si shkenca që merret me përshkrimin e tyre. Me fjalë të tjera, këto lloj studimesh kanë përfshirë folklorin, etnografinë, kulturën materiale, traditat gojore, mitet, besimet, zakonet, objektet e artit popullor, etj. Historia e studimeve folkloriko-etnografike të kulturës popullore që janë zhvilluar në Shqipëri nuk mund të ndahet nga ai kontekst më i gjerë politik e shoqëror që ka gjeneruar interes të madh për identifikimin, mbledhjen, përshkrimin, ruajtjen, por edhe ekzaltimin e zakoneve të ndryshme dhe hollësive të tjera të kulturës vetjake kombëtare, apo të kulturës popullore të kombit të cilit i përket studiuesi. Qëllimi ka qenë dhe mbetet lartësimi i një modeli kombëtar që është menduar të jetë i rrënjosur thellë në të kaluarën, në përputhje me idealin shkencor të një disipline shtet-komb-formuese. Në thelb, këto studime kanë fituar në mënyrë të pashmangshme një qëndrim politik nacional-komunist dhe një orientim metodologjik deskriptivist dhe esencialist. Ç’është e vërteta, pjesa e më madhe e studimeve folkloriko-etnografike të kulturës popullore janë marrë dhe merren me bashkërendimin jokritik të zakoneve dhe objekteve të mbledhura, veshjeve, banesave, mjeteve të punës, veglave, këngëve, valleve, riteve, ceremonive, etj. Në këtë rast, ashtu si dikur antropologu i shquar britanik Edmund Leach ka denoncuar shfaqje të ngjashme në raste të tjera, vështirë të jetë i ekzagjeruar barazimi i këtyre studimeve me koleksionime fluturash dhe i këtyre studiuesve me mbledhës folklorikë të fluturave lokale, meqë ata vazhdojnë të jenë të paaftë dhe jo të gatshëm për të shkuar përtej përvojës së tyre të deritanishme dhe të tolerojnë hamendësime të frymëzuara shpjegimesh dhe përgjithësimesh që kapërcejnë vend – vendosjen e tyre të ngushtë. Në të njëjtën kohë, ky orientim metodologjik deskriptivist dhe esencialist i studimeve folkloriko-etnografike të kulturës popullore në Shqipëri nxjerr edhe më mirë në pah funksionimin e tyre instrumental kryesisht si një version i ripunuar i shkollës kultural-historiciste gjermano-austriake, e njohur si Volkskunde, e cila së bashku me antropologjinë fizike apo të ashtuquajturën shkencë raciale u bë mbështetja kryesore për ideologjinë famëkeqe të nazizmit në Gjermaninë hitleriane. Në traditat studimore të shkruara në gjuhë gjermane emërtimi “etnografi” ka filluar qysh herët të përdoret për të marrë në konsideratë studimin e praktikave kulturore në lidhje me racat njerëzore. Megjithatë, në Shqipëri, ashtu si ndodhi dhe në vendet e tjera të Europës Lindore, këto studime adoptuan emërtimin e “etnografisë” në imitim të etnografisë sovjetike dhe sipas logjikës së zhvillimit dhe ndarjes së saj nga “folkloristika”. Pavarësisht historisë institucionale të termave, që bëhet edhe më e vështirë sidomos kur mungon shkollimi profesional, këto lloj studimesh i janë nënshtruar projektit për të zbuluar një gjendje apo një prejardhje sa më të vjetër dhe të panjollosur të kulturës popullore dhe të shpirtit të popullit (Volksgeist), duke u transformuar kështu në mënyrë të pashmangshme në mjete propagande që u kanë shërbyer interesave nacionaliste, fashiste dhe komuniste. Ndërsa dallimi ndërmjet emërtimeve të ndryshme studimore, si “folklor” që merret me traditat gojore, “etnografi” që merret me zakonet dhe objektet materiale, apo madje edhe “antropologji fizike” që merret me tiparet raciale, duhet të shihet kryesisht si një çështje e ndarjes së detyrave brenda një projekti të përbashkët kombëtar që fiton brohoritje nga historia. Në studimet shqiptare e njëjta gjë vlen të thuhet jo vetëm për historiografinë që merret me kohët e shkuara, por edhe për arkeologjinë që merret me mbetjet e kulturës materiale, si dhe për filologjinë që merret me reliket gjuhësore. Megjithatë, në fusha të tilla studimore si historia, filologjia, madje edhe arkeologjia, shkenca shqiptare ka trashëguar nga e kaluara studiues të mirëpërgatitur në universitete të përmendura europiane, të cilët krijuan një bazë të shëndoshë për zhvillimin e mëtejshëm të studimeve shqiptare pavarësisht kufizimeve ideologjike të regjimit komunist. Ndërsa në fushën e studimeve të kulturës popullore nuk ka pasur as ndonjë kuadër të përgatitur në Bashkimin Sovjetik apo në vendet e tjera socialiste të Europës Lindore. Në fakt, këto studime u zhvilluan nga studiues pa kurrfarë shkollimi profesional, apo nëse rimarrim një shprehje të kohës, “të përgatitur me punë vullnetare”, ashtu si ka ndodhur edhe në shumë fusha të jetës politike, ekonomike, shkencore, teknologjike, kulturore e artistike të asaj kohe. Meqë në Shqipëri nuk ka pasur asnjëherë asnjë arsimim universitar fillestar në këtë fushë, normalisht studiuesit, si dikur edhe sot, janë rekrutuar menjëherë pas një diplome të shkallës së parë në histori apo në letërsi. Madje ndodh që ndonjë prej tyre vazhdon të brohorasë me mburrje, me gojën e vet dhe në mënyrë të përsëritur, se të gjithë e kanë mësuar “metodën antropologjike” pa ndonjë trajnim profesional, por thuajse me magji si “një traditë të transmetuar në mënyrë gojore”. Kjo ka shkaktuar atë izolim intelektual tipik që lehtësohej edhe nga politikat shtetërore izolacioniste, nëpërmjet të cilit studiuesit shqiptarë gjatë socializmit refuzonin, madje pa asnjë lloj diskutimi, teoritë dhe metodat antropologjike bashkëkohore që vinin nga Perëndimi. Edhe sot e kësaj dite, studiuesit e rinj që nuk ndryshojnë nga të vjetrit vazhdojnë të njëjtën mendësi kur nënvleftësojnë apo përçmojnë kontribute të rëndësishme, gjer edhe në vjetarin Etnografia Shqiptare dhe revistën Kultura Popullore, thjesht sepse ato “janë shkruar nga jo-etnografë”. Për ta kjo do të thotë se vetëm studiuesit e emëruar zyrtarisht në sektorin e etnografisë së Institutit të tyre, sot të ashtuquajtur i Antropologjisë Kulturore në Qendrën e Studimeve të ashtuquajtura Albanologjike, mund të pretendojnë të jenë “etnografë” apo “antropologë”, ndërkohë që shumë studiues të tjerë të cilët kanë ndërmarrë me sukses futjen e antropologjisë në disa institucione publike dhe private të kërkimit shkencor dhe të arsimit të lartë injorohen plotësisht, duke përfshirë edhe Universitetin e Tiranës apo institucionin shkencor më të lartë kombëtar si Akademia e Shkencave të Shqipërisë. Në këtë mënyrë, një numri në rritje studiuesish të rinj që janë arsimuar në fushën e antropologjisë, disa prej tyre edhe në universitete të përmendura në botë, u mbyllen dyert e kërkimit shkencor në Shqipëri. Në kushtet ekzistuese, trashëgimtarët e punësuar zyrtarisht të ish-Institutit të Kulturës Popullore mesa duket nuk kanë nevojë t’u hapet rruga studiuesve të kualifikuar, kompetentë e vizionarë që janë në gjendje të ushtrojnë antropologjinë dhe të kryejnë studime antropologjike cilësore dhe konkurruese në nivel ndërkombëtar. Ndryshe nuk ka si shpjegohet rezistenca absurde që është bërë e zakonshme në mbarë Qendrën e Studimeve Albanologjike kundër futjes së procedurave dhe kritereve të reja, si dhe kundër përpjekjeve që vazhdimisht propozohen për të spastruar dhe mbrojtur sistemin e shkencës nga njerëzit e paaftë e të pakualifikuar. Si kundërpërgjigje të pritshme, ajo çka mund të bëjnë më mirë këta studiues është të kërkojnë vazhdimisht më shumë burime financiare e materiale, ndërkohë që revistat e Institutit të tyre mbushen me të njëjtat shkrime, që vazhdojnë të njëjtën traditë deskriptiviste, madje edhe nga dy a tre shkrime në një numër prej të njëjtit autor. Prandaj nuk ka pse të çuditesh që në revista të tilla “shkencore”, të cilat financohen nga fondet publike, nuk ka vend për askënd tjetër sikundër edhe nuk lexohen nga kurkush tjetër veç atyre vetë. Për fat të keq, qëkurse antropologjisë filloi t’i dëgjohet emri edhe në Shqipëri, e kam fjalën për antropologjinë social-kulturore, madje pa e ditur mirë kuptimin e saj, atyre u duket sikur kanë ushtruar antropologjinë prej kaherësh dhe kanë qenë antropologë prej fillimit. Kjo ka ndodhur thjesht ngaqë ata i kanë mbushur mendjen vetes se studimet antropologjike dhe studimet folkloriko-etnografike të kulturës popullore i përkasin së njëjtës fushe apo ngaqë kujtojnë edhe me më shumë naivitet se një ndryshim i thjeshtë i terminologjisë mjafton për njëfarëlloj përzierjeje të zhanreve. Në këtë rast, gjer edhe kuptimi i termave të disiplinës keqpërdoret qëllimshëm, në mënyrë të tillë që koleksionet folklorike të “etnografisë kombëtare” ngatërrohen me “metodën etnografike” në antropologji, ndonëse e njëjta gjë vlen të thuhet edhe për “antropologjinë fizike” që ngatërrohet si pa të keq me antropologjinë e përgjithshme social-kulturore. Në këtë mes, ndoshta duhet përmendur se një ngatërrim konceptual i ngjashëm, por i kundërt, ndodh edhe në lidhje me termat e traditës folklorike arkaike për aq sa, bashkë me to, nënvelftësohen dhe përçmohen edhe studimet moderne të “folklorit të gjallë”, të cilat për fat të mirë zhvillohen me sukses nga disa kolege në Kosovë, ku edhe antropologet e rinj janë mirëpritur dhe u jepet vendi që meritojnë. Sidoqoftë, mesa duket në Shqipëri, ashtu si zoti Jourdain në komedinë e famshme “Borgjezi Fisnik” të Molierit, që zbuloi papritmas se “fliste në prozë pa e ditur”, disa studiues u zgjuan një mëngjes të bukur dhe papritmas vendosën se tashmë ishin bërë antropologë, në fakt aty rreth dhjetë vite më parë kur Instituti i tyre ndërroi emër nga Institut i Kulturës Popullore në një Institut të ashtuquajtur të Antropologjisë brenda Qendrës së Studimeve të ashtuquajtura Albanologjike. Shumë prej atyre që e kanë ri-identifikuar veten si “antropologë”, pa pasur e pa ndërmarrë asnjë farëlloj formimi apo shkollimi profesional, thjesht kujtojnë se nëse i vënë vetes emërtimin antropologjik, merita e shkrimeve të tyre letrare mbi koleksionet arkaike folkloriko-etnografike do të ri-vlerësohet pozitivisht në terma universale dhe ata duhet kështu të konsiderohen si antropologë apo puna e tyre të konsiderohet si antropologji. Por çfarë është më e keqja, një rezultat i kombinuar i këtyre faktorëve ka bërë që në kushtet e sotme të jetës shkencore shqiptare, sikurse ka ndodhur më herët pothuajse në të gjitha vendet e tjera të Europës Lindore, vetë emërtimi “antropologji” është bërë shumë i modës edhe në Shqipëri. Si jam shprehur edhe kohë më parë publikisht në shkrimet e mia brenda dhe jashte vendit, kjo ka ndodhur sidomos me disa studiues të letërsisë dhe përfaqësues të shkollës komuniste të shkencave politike dhe filozofisë, por edhe me historianë, kritikë letrarë dhe kalemxhinj të tjerë me formime dhe shkollime të ndryshme. Sidomos kur bëhen personalitete publike apo të degjuar në media, këta gjithnjë e më shpesh pëmendin antropologjinë në shkrimet e tyre. Shumë prej tyre shtyhen ta paraqesin veten si “antropologë” apo “kulturologë” thjesht vetëm duke u përpjekur të manipulojnë ndonjë njohuri të përgjithshme mbi natyrën njerëzore, kulturën dhe shoqërinë. Në të tilla raste, shfaqja e shpejtë e “antropologëve” në periudhën post-komuniste nuk është gjë tjetër veçse një dëshmi elokuente e përdorimit të një emërtimi disiplinor si një instrument i nevojshëm dallueshmërie në një fushë ende të pasigurt të rishpërndarjes sociale të pushtetit intelektual”. Juve jeni një autoritet me renome ndërkombëtar i kësaj disipline, a mund të thoni stadet që ka arritur antropologjia sot dhe çfarë ndihmese jep ajo për fushat e tjera në botë? “Antropologjia social-kulturore është e kundërt me karakterizimin e studimeve folkloriko-etnografike të kulturës popullore, jo thjesht ngaqë përqendrohet në një kulturë tjetër, sepse edhe kultura ku bën pjesë studiuesi mund të jetë objekt i antropologjisë, por ngaqë është krahasuese dhe gjithëpërfshirëse, në kuptimin që merr parasysh në shqyrtimet e saj një tërësi sa më të shumëllojshme kulturash të tjera, gjë që ka të bëjë më shumë me karakterizimin e saj nga një metodologji specifike. Objekti i antropologjisë nuk është katalogimi i zakoneve të ndryshme në kultura të tjera. Antropologjia ballafaqohet me çështje themelore të ekzistencës njerëzore dhe të shumëllojshmërisë kulturore në të kaluarën dhe të tashmen. Qoftë edhe nëpërmjet analizës së të dhënave nga një kulturë e caktuar, në rastin tonë të kulturës shqiptare, por në krahasim me shumëllojshmërinë dhe ndryshueshmërinë kulturore nga shoqëri të tjera kudo që të ndodhen apo të jenë ndodhur, objektivi shkencor i punës së antropologut është të tregojë, për shembull, se kultura shqiptare nuk është as perëndimore apo lindore, as europiane apo jo-europiane, as pellazge apo ilire, as e përparuar apo e prapambetur, por është po aq e rëndësishme sa edhe kulturat e tjera pa përjashtim për të dhënë shpjegime antropologjike. Sepse qëllimi themelor i antropologjisë është ta shpjegojë shumëllojshmërinë dhe ndryshueshmërinë kulturore nëpërmjet mënyrës së njësuar dhe universale se si njerëzimi apo tërësia e njerëzve prodhojnë kulturë, e cila përbëhet nga ide, norma, institucione, sjellje sociale, etj. Vetëm mbi këtë bazë antropologjia bëhet e vlefshme dhe ka kuptim për të shpjeguar pastaj edhe dukuri të veçanta kulturore në një shoqëri të caktuar, përfshirë këtu edhe shoqërinë e vetë antropologut. Në kundërshtim me traditën arkaike folklorike, edhe studimet moderne të “folklorit të gjallë” përfshijnë vlerat, traditat, mënyrat e të menduarit dhe të sjelljes, të cilat i gjykojmë si tradicionale, me fjalë të tjera çdo gjë që tradicionalisht besojmë, bëjmë, dimë dhe themi, dhe që na ndihmojnë të mësojmë se kush jemi dhe si të kuptojmë botën që na rrethon. Në këtë kuptim, më tepër se një dimension i jashtëzakonshëm dhe shumë i rëndësishëm, si pjesë tradicionale, jozyrtare, jo-institucionale e kulturës, mund të them se folklori i gjallë vjen më afër nocionit antropologjik të kulturës. Sepse pikërisht antropologjia, me pikësynimin për të kuptuar naturën njerëzore, përpiqet të tipizojë botëkuptimet dhe mënyrat e të menduarit e të vepruarit që përbëjnë njëherazi thelbin e kulturës njerëzore dhe shumëllojshmërinë e kulturave në shoqëri të ndryshme. Për këtë qëllim, në antropologji përdoret metoda etnografike që në thelb nuk bën gjë tjetër veçse jep informacion mbi sjelljen interaktive në mes të njerëzve në marrëdhënie strukturore me realitetet e tyre, apo siç e ka përkufizuar antropologu i shquar amerikan Clifford Geertz, një përpjekje për të lexuar shoqërinë si një tekst që është shkruar jo me shkronjat konvencionale të tingujve të gjuhës, por me shembujt e përkohshëm të sjelljes sociale së formësuar prej kulturës. Përtej pjesëmarrjes me vëzhgime në vetë objektin e studimit dhe metodave të tjera cilësore si intervistimet që përdoren gjerësisht edhe në sociologji dhe shkencat e tjera sociale, metoda etnografike e antropologjisë është edhe një përvojë ballafaqimi i pandërprerë i vetes me të tjerët dhe i të tjerëve me vetveten. Çështja është të ndërtohet një kornizë e përgjithshme reference, ku të mund të gjejë vend pikëpamja e vendasit, pikëpamja e të huajit, si dhe gabimet e njërit në lidhje me tjetrin. Antropologjia social-kulturore nuk është një specialitet i përcaktuar nga një objekt i veçantë studimi, qoftë shoqëritë primitive apo kombet e amshuara. Antropologjia është një mënyrë të menduari, në thelb kur subjekti është diçka tjetër, dhe që kërkon që edhe ne të tjetërsojmë vetveten. Për këtë arsye, ne mund të bëhemi edhe antropologët e shoqërisë tonë, nëse marrim distancë të mjaftueshme prej saj, nëpërmjet atij “vështrimi nga larg” (regard eloigné) që antropologu i shquar francez Claude Lévi-Strauss ka përcaktuar si një kusht metodologjik sine qua non të antropologjisë. Qartazi, vështrimi nga larg nuk mund të arrihet duke keqpërdorur qëllimshëm kuptimin e termave të disiplinës, në mënyrë të tillë që ngatërron koleksionet folklorike të “etnografisë kombëtare” me “metodën etnografike” në antropologji. Çka nevojitet nuk është domosdoshmërisht studimi i shoqërive apo kulturave “të tjera”, por shkollimi i duhur profesional dhe një trajnim i gjatë dhe shpesh i mundimshëm për të praktikuar si duhet metodën etnografike që mundëson analizat antropologjike. Kjo është e rëndësishme sidomos për atë grup studiuesish të rinj, që kanë filluar përpjekjet e para për reformimin dhe modernizimin e kësaj fushe studimore dhe me të cilët besoj se bëj pjesë edhe unë, pavarësisht moshës, siç e kam treguar me kontributet e mia të deritanishme për një traditë shqiptare në antropologji social-kulturore. Në fakt, besoj se pjekuria nuk pengon përqafimin dhe nxitjen e risive antropoliogjike, siç është po aq e vërtetë se as rinia nuk është garanci kundër konservatorizmit folkloriko-etnografik”. Duke pasur parasysh mungesat e mëdha që ka historia jonë, në këtë kemi parasysh mungesën e dokumentacioneve për segmente kohore nga periudhat antike, mesjetare e më poshtë, mendojmë se antropologjia ka dhënë një ndihmesë të dorës së parë për plotësimin e tyre. A mund të na thoni diçka më të saktësuar, ju lutem? “Këtu më duket se ka nevojë për një qartësim të mëtejshëm. Ashtu si nuk është një disiplinë e studimeve letrare dhe folkloriko-etnografike, antropologjia nuk është as disiplinë historike, por një shkencë sociale. Para së gjithash antropologjia si shkencë sociale shtron pyetje mbi dallimet midis praktikës reale, sistemeve ideale dhe proceseve ideal-tipike, midis normave dhe rregullave të sjelljes të asaj që shumica e njerëzve realisht bëjnë dhe normave dhe rregullave ideale për atë që njerëzit duhet të bëjnë dhe se si ata duhet të sillen, njëherazi nga pikëpamja e opinionit të atyre vetë, nga pikëpamja e opinionit publik dhe nga pikëpamja e opinionit të sudiuesit. Gjatë rendit socialist, për shembull, studimet folkloriko-etnografike të kulturës popullore janë përpjekur shpesh, pavarësisht shkallës së suksesit, për të analizuar vlerat kulturore të popullsisë fshatare si zakone të prapambetura të një grupi ose klase të caktuar në zbatim të metodave të përdorura në tematikën e ndryshimeve të nevojshme lidhur me adoptimin e vlerave dhe normave socialiste. Megjithatë, ngaqë shumica e këtyre studimeve janë të bazuara në kritere formale dhe klasifikime, ato nuk i kanë kushtuar vëmendje marrjes parasysh të ndërveprimit me proceset sociale, por kanë neglizhuar kontekstin social dhe marrëdhëniet reale të aktorëve shoqërorë me objektin e studiuar. Tek e fundit, këto studime kanë çuar në një dështim të plotë të adresimit të çështjeve kryesore antropologjike lidhur me dinamikat kulturore dhe ndryshimet sociale, thjesht sepse ato ende kanë vështirësi për të adresuar çështjen e metodologjisë. Çuditërisht, edhe atje ku një lloj distance sociale ka ekzistuar, ajo ka mbetur një përbërëse e papërpunuar e metodës kërkimore dhe s’është bërë ndonjëherë qendrore në punën intelektuale dhe kuadrin organizativ të këtyre studimeve ashtu si ato janë zhvilluar në Shqipëri. Për shembull, shtresimet sociale që u shfaqën në fund të sundimit osman dhe vazhduan nga fillimi i shek.XX e këtej asnjëherë nuk tërhoqën vëmendjen e studiuesve të kulturës popullore dhe studimet shqiptare nuk prodhuan ndonjë studim të rëndësishëm e gjithëpërfshirës të nën-kulturave urbane, klasore, profesionale, apo të grupeve të tjera shoqërore, pavarësisht përshkrimit të hollësishëm dhe katalogizimit të objekteve dhe zakoneve të veçanta. Në mënyrë të ngjashme, asnjëherë nuk është dhënë një portret tërësor dhe i integruar i kulturës popullore në nivel fshati për një periudhë të caktuar historike. Më tej, mund të pritej të gjejmë një përshkrim më të plotë të “kohës së artë” dhe stilit të jetesës socialiste, ku një qasje sinkronike mund të ishte përdorur për të përshkruar aktorët e vërtetë në përballimin e kushteve të vërteta të jetesës, por asnjë përshkrim i tillë nuk është dhënë ndonjëherë. Një problem i veçantë metodologjik që lidhet me studimet e sotme të kulturës popullore ka të bëjë me mënyrën se si përshkrimet folkloriko-etnografike të organizuara dhe kodifikuara në tekstet e mbledhura merren si një dëshmi e praktikës jetësore, thjesht e dhënë si e tillë, edhe pse normalisht mund të jetë e pabesueshme. Rasti më i parë është padyshim teksti i kodifikuar i Gjeçovit mbi Kanunin e Lekë Dukagjinit, i cili është bërë burimi kryesor historik dhe pika qendrore e referencës për shumicën e diskutimeve rreth zakoneve shqiptare. E drejta zakonore tashmë është bërë një prani e prekshme, e paraqitur si një kompleks deklaratash në lidhje me veprime normale apo jonormale që përcillen përmes një grupi të veçantë rregullash të fiksuara në një libër nenesh ligjore. Kodifikuar në paragrafë që të duken ngjashëm me kodet e ligjeve shtetërore, këto nuk bëjnë veçse gjallërojnë idetë në modë të njëfarë pluralizmi ligjor. Madje për mendjen e cekët të ndonjë eksperti të kulturës ligjore, e gjithë kjo ka thjesht për qëllim të sigurojë çfarëdolloj dëshmie të rëndomtë për të ashtuquajturit sisteme shtrënguese që u dashkan të zhvillohen paralelisht apo në kundërshtim me njëri-tjetrin. Por janë pikërisht disa prej këtyre lloj teksteve historike dhe folkloriko-etnografike, të ndërtuara që të duken si kode ligjore, që japin një tablo të plotë normative dhe konsiderohen si një përshkrim absolutisht i vërtetë dhe i përhershëm i ligjit të maleve sikur të ishte një sistem juridik i mirëfilltë. Si përfundim edhe njerëzit paraqiten ashtu si duket se duhej të ishin. Kjo, natyrisht, deformon natyrën gojore të së drejtës zakonore, duke e bërë atë të duket si një ligj abstrakt, gjë që i ka dhënë përparësi nivelit ideal, domethënë se si sistemi duhet të zbatohet, ndërkohë që shpesh jeta e përditshme e njerëzve të thjeshtë injorohet ose shkëputet nga rastet e veçanta dhe interpretimet individuale të vetë njerëzve. Çka mbetet e pa hulumtuar janë transformimet e jetës shoqërore dhe ide të tilla se normat zakonore ekzistojnë për shkak se flitet e shkruhet për to, jo domosdoshmërisht për shkak se ato praktikohen. Në këtë mënyrë ka humbur mundësia për analiza shumëdimensionale të karakterit thelbësisht retorik të cilësdo reference ndaj sjelljeve zakonore në Shqipërinë bashkëkohore. Qasjet e mirëfillta antropologjike mund të lejojnë pikërisht një përpjekje analitike për të treguar, për shembull, se si individët dhe bashkësitë shoqërore shpesh do të gjejnë çdo mënyrë për të kapërcyer standardet zakonore absolutisht përcaktuese apo se si diskursi i së drejtës zakonore tradicionale përdoret si justifikim për vepra penale lidhur me zënkat e dekolektivizimit të tokës dhe kthimit të pronave, si dhe në konfliktet e dhunshme midis bandave të ndryshme kriminale”. Ju, si antropolog, jeni tashmë prej pothuajse dhjetë vitesh Anëtar i Rregullt i Akademisë së Shkencave të Shqipërisë dhe padyshim përfaqësoni antropologjinë sipas kritereve që përcakton rëndësia e kësaj fushe. Por ditët e fundit në Shqipëri është hapur një debat, sa i përket antropologjisë, lidhur me zgjedhjen e një Anëtari të Asociuar të Akademisë së Shkencave në këtë fushë. Si e shikoni këtë zgjedhje? A duhet të krenohemi se Shqipëria ka tani një Akademik të ri në fushën e antropologjisë që ia vlen të konsultohet? “Prej kohësh jam përpjekur të mbaj gjallë një debat, si brenda edhe jashtë vendit, sa i përket studimeve shqiptare apo albanologjike ku shumica e opinionit shkencor mendon se duhet futur edhe antropologjia. Por qëllimi im mbetet, si kudo e kurdoherë, mjaftueshmërisht i qartë. T’i nënshtroj studimet albanologjike ndaj një analize ideal-tipike nga pikëpamja e antropologjisë sociale, mbështetur në një qasje krahasuese me tradita të ngjashme studimore në vendet e tjera të Europës së Lindjes dhe të Perëndimit. Qëllimi nuk është thjesht të kuptohet se çfarë përbëjnë apo çfarë nuk përbëjnë studimet folkloriko-etnografike të kulturës popullore, për shembull, por si dhe pse këto studime lindën dhe u zhvilluan në drejtimin specifik që ato morën dhe jo në një tjetër. Megjithatë, nuk kam dashur asnjëherë ta personalizoj debatin dhe kam shmangur të përmend emra të veçantë, me përjashtim të figurave kryesore. Sigurisht, jam përqendruar kryesisht në identifikimin e dobësive dhe mënyrave të vjetruara, si dhe në domosdoshmërinë e përqafimit të metodologjisë antropologjike në studimet shqiptare të kohës së sotme. Në fakt është e rëndësishme të kuptohet si dhe pse një thyerje epistemologjike e këtij lloji është e domosdoshme në studimet shqiptare, në këtë periudhë tranzicioni dhe transformimesh të mëdha sociale e kulturore. Vetëm kështu mund të kapërcehen prapambetjet e trashëguara dhe të vlerësohen përpjekjet e filluara për reformimin dhe modernizimin e kësaj fushe studimore, me të cilat bashkohen përpjekjet e mia të vazhdueshme, si dhe gjithë puna ime për krijimin dhe zhvillimin e një tradite shqiptare në antropologji social-kulturore. Natyrisht, pikësynimi im nuk mund të jetë tjetër veçse t’i hapë rrugën brezit të studiuesve të rinj që kanë filluar apo janë të gatshëm të marrin formimin e duhur për të kryer punime të përshtatshme në antropologji. Njëherazi, qëllimi im është të pastroj këtë rrugë nga të vetë-shpallurit antropologë dhe kapardisjet e tyre gjestikulative që bëjnë çdo përpjekje për të ngatërruar gjërat dhe për të komprometuar të ardhmen e antropologjisë në Shqipëri dhe në studimet shkencore shqiptare. Prandaj kam qënë shumë i interesuar kur mësova se Kryesia e Akademisë kishte propozuar hapjen e kandidimit për një vend të ri Anëtari të Asociuar në fushën e antropologjisë. Çuditërisht, pas mbylljes së kandidaturave u hasa me një mungesë transparence dhe perde të pakuptueshme lidhur me identifikimin e kandidatëve. Shpallja zyrtare e zgjedhjeve u bë pa emrat e kandidatëve dhe me gjithë përpjekjet e përsërituara edhe nga disa Anëtarë të tjerë, Kryesia e Akademisë ka refuzuar deri në fund të shpallë zyrtarisht emrat e tyre. Për të qënë i sinqertë isha kurioz të mësoja se kush nga koleget e vjetër të studimeve folkloriko-etnografike mund të kishte kandiduar në fushën e antropologjisë. Por me sa duket, pas kaq kohësh, edhe koleget e vjetër janë ndërgjegjësuar se duhet të jetë më mirë, si për ta edhe për shkencën shqiptare, tua lënë vendin atyre që kanë formimin dhe përvojën përkatëse në këtë fushë. Nuk di sa mund të jetë e vërtetë kjo, por do ishte me të vërtetê një lajm shumë i mirë për antropologjinë në Shqipëri e sidomos për antropologët e rinj. Kuptohet sa i zhgënjyer u ndjeva kur mësova se ishte paraqitur një kandidat nga fusha e studimeve letrare! Sigurisht që kam reaguar ashpër dhe shumë fuqishëm. Sëbashku me kolegë të tjerë akademikë, jemi pëpjekur të propozojmë përcaktimin e kritereve të përcaktimit të fushës së antropologjisë përpara konkursit, si dhe normat dhe procedurat për një vlerësim dinjitoz të kandidatëve që mund të paraqiteshim pavarësisht se cilët mund të ishin ata. Pjesa dërrmuese e argumenteve që kam përdorur në një numër email-këmbimesh me Kryesinë e Akademisë janë rimarrë gjerësisht edhe në Letrën e Hapur që kandidati tjetër i ka dërguar Akademisë si ankesë për moszgjedhjen e tij (Mapo, 7 mars 2017). Por ashtu si në përgjigjen e saj ndaj Letrës së hapur (Panorama, 9 mars 2017), Akademia ka këmbëngulur se praktika është bërë strikt dhe konform bazës ligjore dhe akteve nënligjore përkatëse në fuqi. Sigurisht, problemi nuk qendron me rregulloret ekzistuese dhe as me respektimin e tyre me rreptësi gjatë gjithë procedurës së shqyrtimit dhe votimit që parashikohen për Seksionin apo për Akademinë. Problemi nuk është ligjor por është para së gjithash një problem i logjikës dhe etikës akademike e pastaj është një problem ligjor e administrativ. Përsa i përket kandidatit që fitoi shumicën e votave në këto zgjedhje, unë personalisht e njoh që prej viteve shkollore dhe kam respektin më të madh si studiues dhe intelektual me kontribute të spikatura publike, në fushat shkencore, organizative dhe politike. Mos harrojmë se ai ka qënë një nga të paktët që mund t’i pëshpëriste në vesh Ramiz Alisë dhe jam i sigurtë se ai ka kontribuar edhe në shumicën e atyre veprimeve sadopak pozitive që regjimi komunist ndërmori gjatë viteve të tij të fundit. Mos harrojmë se ka qënë ai që i ka shndërruar Arkivat e Shtetit nga një institucion policor të regjimit komunist në një institucion të mirëfilltë shkencor. Mos harrojmë se ai ka një veprimtari kërkimore dhe botuese në fushën e studimeve letrare që do t’i bënte nder çdo organizate apo institucioni shkencor. Unë do ta krahasoja pa frikë me një Jacques Attali, intelektualin e shquar dhe ndihmësin e mirënjohur të Presidentit francez Mitterrand, emrin e të cilit duhet ta ketë dëgjuar edhe publiku shqiptar. Por me një përjashtim të vogël. Jacques Attali nuk do të kandidonte kurrsesi për një vend akademiku në antropologji, thjesht sepse nuk është antropolog dhe ka shumë gjëra të tjera me çfarë të mburret. Nëse është e nevojshme, sigurisht që mund të shqyrtohen të gjithë elementet e dosjes së kandidimit për të parë se nuk ka asgjë të afërt me antropologjinë. Por opinioni publik do ta harrojë shumë shpejt këtë histori, ndonëse jam i sigurtë se ai vetë nuk do ta harrojë kurrë. Prandaj, i këshilloj të heqë dorë, në mos nga titulli i Akademikut, të paktën nga përcaktimi disiplinior i këtij titulli. E vetmja mënyrë për të rifituar nderin intelektual do ishte ndoshta të kërkonte që titulli i tij akademik të ripercaktohej në fushën e studimeve letrare. Do t’i bënte shërbimin më të madh, si vetes edhe kolegëve të tij”. Po për kandidatin tjetër a mund të na thoni diçka për profilin e tij? Si antropologu i parë shqiptar, siç është shprehur ai vetë? A nuk ishin të mjaftueshme punimet e tij, në logjikën tuaj, për të fituar titullin “Akademik i asociuar”? “Edhe kandidatin tjetër e kam njohur nga afër prej shumë kohësh, të paktën që prej kohës kur edhe une punoja në Institutin e Kulturës Popullore përpara se të nisesha për të kryer studimet doktorale për antropologji në Francë. Në atë kohë unë isha fare i ri dhe kisha admirim për punën e tij, jo vetëm për shkak të përvojës së tij, por edhe me sa duket kishte diçka të përbashkët midis nesh. Në fakt antropologjia fizike dhe studimet racore kanë pasur dhe vazhdojnë të kenë shumë gjëra të përbashkëta me studimet arkaike folkloriko-etnografike të kulturës popullore. Por vetëm më vonë, pasi isha formuar si antropolog, do kuptoja ndryshimet dhe papajtueshmërinë që këto studime kanë me antropologjinë e përgjithshme social-kulturore. Por në rastin tonë ka më shumë rëndësi fakti që me punën e tij rigoroze, jo vetëm në fushën e antropologjisë fizike, por vitet e fundit sidomos me përpjekjet e tij serioze për të përqafuar qasjet e reja të antropologjisë social-kulturore dhe antropologjisë së përgjithshme, ai është i vetmi që duhet ta meritojë plotësisht titullin e Akademikut të Asociuar në antropologji. Kjo duket qartë tek formimi solid pasuniversitar në fushën e antropologjisë, të cilin e ka kryer në një nga Departamentet universitare më të permendura të kësaj fushe në Gjermani, edhe pse nuk ka mundur të marrë ndonjë titull e gradë në këtë fushë. Duket gjithashtu edhe me disa botime në revista shkencore të specializuara në antropologji, çka flet qartë se kandidatura e tij mund të ishte konsideruar konkurruese edhe në nivel ndërkombëtar. Pa dyshim, me një përvojë të vazhdueshme bashkëpunimi me qendra kërkimore dhe mësimdhënie universitare në fushën e antropologjisë, sidomos me përgatitjen e teksteve të vetme universitare në këtë fushë, mund të them pa frikë se ky kandidat mbetet përsëri i vetmi që do ta kishte shpëtuar Akademinë e Shkencave nga antropologët e rremë. Gjithashtu, nuk ka si të mos më vijë mirë kur mësoj se punimet e tij të fundit sintetizuese, së bashku me mësidhënien e antropologjisë në Universitetin Europian të Tiranës, vazhdojnë punën që unë kam inicuar për krijimin dhe zhvillimin e një tradite të antropologjisë social-kulturore në Shqipëri (shih. Panorama, 11 mars 2017)”. Cilat janë angazhimet tuaja të momentit dhe ajo që po merreni në ditët tona? “Ndryshe nga ç’mendohet apo nga çfarë mund të konstatohet nganjëherë në mjedisin akademik shqiptar, jeta akademike karakterizohet nga një dinamizëm i vazhdueshëm. Madje mund të them se nëse vazhdon të ngelesh aty ku tashmë ke arritur, duke mbajtur të njëjtat poste pune, duke punuar mbi të njëjtat tema, apo duke ricikluar të njëjtat punime, nuk je më akademik. Një akademik synon gjithnjë për arritje të reja, shpesh edhe nga ato që nuk ka mundur madje as t’i ëndërrojë përpara. Por janë pikërisht ënddrra të tilla që mbajnë gjallë frymën e punës akademike, madje edhe kur nuk realizohen plotësisht. Sidoqoftë, pas një numri vitesh të suksesshme në France, shpresoj që vitin e ardhshëm akademik të kem mundësi t’i jap një hov të ri punës sime akademike. Nëse dëshiron, lëmë takim në shtatorin e ardhshëm të flasim më me hollësi për këtë temë”.

Read More

Ku eshte QSA - L. Boci

Panorama, Apr 16, 2016

http://www.panorama.com.al/ku-eshte-qsa/

LUÇIANO BOÇI

Bëhet fjalë për Qendrën e Studimeve Albanologjike, institucioni kërkimorshkencor ndëruniversitar unik në hapësirën mbarëshqiptare, e mbarsur me një histori suksesi, me gjithë kohën e shkurtër të krijimit të saj më 2008.

E gjitha falë stafit elitar dhe drejtimit profesionist. Ajo realizon jo thjesht kërkim shkencor në fushat e historisë, antropologjisë, arkeologjisë, gjuhësisë dhe të letërsisë, por dhe merret në shumë plane me çështjet e fushat që lidhen drejtpërdrejt me identitetin shqiptar.

Për pasojë jo vetëm puna e prekshme e bërë nga ky institucion ka vlerë të papërsëritshme, por dhe cilësia e punimeve të nivelit master e doktor të dala prej saj reflektojnë nivel shkencor të kënaqshëm.

Titujt e bibliotekës së saj, si dhe materialet arkivore që ajo disponon janë të një rëndësie të veçantë. Po çfarë po ndodh me këtë institucion kaq të rëndësishëm, në situatën e re të krijuar, ku të paktën mund të themi, pa pretenduar që posedojmë të vërtetën, se realizohet shkencë? Shkencë që reflekton në një hapësirë përtej Shqipërisë?!!! Çfarë bëhet me kërkimin shkencor në përgjithësi?!!

Tollovia e zgjedhjeve ka mbërthyer këto ditë Universitetet publike, të cilat nuk do të jenë më të tilla pas dy vitesh, siç e përcakton dhe ligji i ri AL, pas daljes së një rregulloreje kinse për të katapultuar në drejtime njerëz politikë afër kësaj maxhorance. Përpos kësaj “Qeveria”, në qoftë se ende mund të quhet e tillë, ka hapur një tjetër front lufte, të cilin e ka avancuar dhe me këtë rregullore.

Pasi dështoi arsimin e lartë, me një ligj e vendime rokamboleske me doza të larta papërgjegjshmërie, ajo po proçeson me shpejtësi funeralin e asaj pak shkence që ende ka mbetur në këmbë pas këtyre tre viteve.

Nuk dua ta besoj që kjo është refleksion i kompleksit personal të atyre që sot na drejtojnë dhe që nuk e kanë haberin e bërjes së një studimi të mirëfilltë shkencor. Megjithatë, nuk më shqitet nga mendja ngazëllimi i Ramës në foltoren e Parlamentit tek tallej e përqeshte, si ai njeriu “që i ka ardhur dita”, çdo temë albanologjie që ia kishin raportuar rishtarët e vet.

Ndoshta atë ditë ka qenë më “i pafajshëm” se kurrë, për të mos thënë i paditur, pasi nuk mund të harxhojmë këtu frymë, duke i argumentuar që “Veshjet popullore të zonës së Lunxhërisë” kanë vlerë shkencore dhe qëndron si temë. Që “Muzikaliteti i Eposit të kreshnikëve” apo tema të ngjashme me këto, bëjnë sens dhe konsiderohen kërkime. Më shumë më duket një gërshetim i paaftësisë, mungesës së vizionit e ideve, të përzier me një lloj përçmimi të pakthyeshëm të përfaqësuesve pikantë të politikëbërjes arsimore-shkencore.

Jo rastësisht sot pothuaj të gjitha institucionet kërkimore-shkencore janë rrudhur, lëvizur ose eliminuar. Në artikulimet e deritanishme të kilometrave fjalë boshe të Kryeministrit, ku më shumë ka batuta me “pjeshka” e “gomerë”, nuk gjej asgjëkund preokupacion për kërkimin shkencor. Goditjen e parë e mori QSA.

Ajo nuk u konsiderua aspak në Ligjin e arsimit të lartë si qendër ndëruniversitare. Kërkohet të degjenerohet në një departament të thjeshtë. Me gjithë insistencën tonë dhe ndonjë kolegu të maxhorancës, nuk u pranua nga përfaqësuesit e qeverisë që ajo të kishte status të veçantë. Pretendimi i atëhershëm ishte parashikimi i rregullimit të QSA-së, brenda një ligji për shkencën, i cili ende nuk po duket në horizont.

Ndërkohë, në mënyrë krejtësisht arbitrare, asaj, me një VKM absurde, pa pyetur fare të zotët e shtëpisë, i kafshohet një pjesë e madhe e godinës dhe i kalohet një prej ministrive të shumta të qeverisë, asokohe të re ende. Drejtuesit e saj kërkuan disa herë institucionalisht zgjidhjen, por nuk morën asnjëherë përgjigje qoftë dhe për një pritje zyrtare nga zyrtarët kolltukrëndë që drejtojnë Ministrinë e Qeverinë.

Me status të paqartë dhe me një financim pjesor të dhënë me shpinën e dorës, QSA vazhdoi për disa kohë aktivitetin e saj në një klimë armiqësie të instaluar arbitrarisht. Qeveria nuk u mjaftua me kaq. Tentoi pas kësaj zhbërjen e AKTI-t (Agjencia e kërkimit, teknologjisë e Inovacionit), duke e transferuar me VKM, nga varësia ndërinstitucionale, pranë Kryeministrisë drejt Ministrisë së Arsimit dhe Sporteve dhe duke shkurtuar personelin.

Për ta inkuadruar në mënyrë absurde brenda AKKSH (Agjencisë Kombëtare e Kërkimit Shkencor), e cila me gjithë parashikimin në ligjin e ri, ende nuk ka një formatim e funksion të plotë. Më pas e riktheu siç e përzuri, brenda një loje pa kuptim e pa logjikë, por tani duke e lënë pa fonde dhe pa personel të mjaftueshëm. Në këto kushte asnjë qeveritar sot nuk mund të japë përgjigje se çfarë po ndodh me financimin e mbështetjen për kërkimin shkencor.

Dështimi është më se spektakolar. Ai vazhdon, përpos shkatërrimit, të trajtohet me forma përqeshjeje nga më të papranueshmet, si pjesë e fobisë Kryeministrore. Në këtë kontekst, pa pritur e pa kujtuar, rregullorja e zgjedhjeve në Universitete arrin një ditë të bukur dhe pranë personelit të QSA. U duk sikur kalvari i tyre kishte marrë fund dhe kjo qendër e rëndësishme do të trajtohej siç e meritonte në fakt, si qendër ndëruniversitare, me hierarki akademike që realizon zgjedhjet në rend të barabartë me universitetet publike.

Personeli seriozisht punoi mbi draftin dhe zyrtarisht shprehu qëndrimin e tij për rregulloren duke ia nisur me shumë dëshirë ministrisë. Megjithatë, pas draftit, rregullorja që sanksiononte dhe hapjen e procesit zgjedhor në QSA, nuk mbërriti kurrë dhe sot profesorët, kërkuesit shkencorë të saj, kanë mbetur të pagojë. Dikush nga ministria e famshme, siç duket u kujtua se kishin bërë “lapsus” me dërgimin e projekt-rregullores politike, nga ato që këto tre vite janë bërë normë në këtë ministri.

Ligji i ri e shkrinte QSA dhe e transformonte krejtësisht me pa të drejtë, ose në nivel fakulteti, që do të ishte një zgjidhje oportune, ose në nivel departamenti, që do të ishte një zgjidhje mjerane. Kjo të paktën duket se qëndron pas rreshtave të shkruar në LAL, sepse realisht QSAja sot nuk dihet se çfarë është. Me ligjin e dikurshëm duhej të ishte qendër kërkimoreshkencore në nivel ndëruniversitar.

Me të riun duhej të ishte bërë ose qendër pranë Akademisë, ose qendër në nivel Fakulteti pranë UT, ose departament pranë Fakultetit të Historisë e Filologjisë. Ndërsa sot nuk është as qendër, as njësi universitare, nuk ka as status, as financa dhe pritet të mos ketë as godinë, as bibliotekën e famshme e as arkivën e vyer.

Trupa akademike që ka investuar vite djersë e mund po pret që dikushi “të vërë dorën në zemër”, megjithëse e dinë shumë mirë që ky kryeministër “një vërë në ujë” ka për të bërë për ta, për QSA dhe për kërkimin shkencor. Rama nuk e sheh alarmin e ndezur, sepse për të “shkencëtarët e vërtetë” janë ata që ka thirrur në parlament për të blerë e marrë vota me dhunë. Ky është mjerisht vizioni i tij për kërkimin shkencor.

http://www.panorama.com.al/ku-eshte-qsa/

Read More

Turpi dhe shkenca në akademizmin shqiptar - Analize

 

Postbllok, Andis Muka – (?)Tetor 2015

http://www.postbllok.com/turpi-dhe-shkenca-ne-akademizmin-shqiptar/

Kërkimi dhe edukimi – sfidat drejt së ardhmes’ emërtohej konferenca e organizuar nga Universiteti i Shkodrës në bashkëpunim me Universitetin për Biznes dhe Teknologji (Kosovë) në dt. 23-24 tetor. Vështirë t’i hiqet ndonjë presje konstatimit të Fatos Tarifës:

Qysh nga momenti kur vura re se programi i konferencës përmbante disa qindra kumtesa (saktësisht 567 të tilla), të përgatitura nga një numër dy-tri herë më i madh autorësh e bashkautorësh (kryesisht pedagogë që kërkojnë marrjen e gradës “Doktor” në shkenca ose titujt “Profesor” dhe “Profesor i asociuar”, si dhe studentë në kërkim të gradës doktorale), kuptova se konferenca në fjalë mund të ishte çdo gjë, veç jo një konferencë shkencore dhe, aq më pak, një konferencë ndërkombëtare.

Tarifa vijon pastaj me një kritikë plot ilustrime, që pretendon vendosjen e sistemin në shënjestër.Sistemi aktual i detyron doktorantët të paguajnë nga xhepi shuma jo të pakonsiderueshme për ta vuajtur deri në palcë kalvarin e karrierës akademike në këtë vend. Ai i shtyn drejt studimeve groteske, që prodhojnë vetëm numra studimesh e jo studime. Edhe më katastrofike është situata e atyre që këtë fazë e kanë kaluar, sepse për vend pune ose për ngjitje në karrierë duhet edhe ata të prodhojnë studime, të cilat, për mënyrën e funksionimit të kontekstit shqiptar në të gjitha hallkat, fatkeqësisht degjenerojnë në numra pjesëmarrjesh e çertifikatash.

Për ta thënë me fjalët e Tarifës, ky handikap ka prodhuar një “koktej sëmundjesh të rënda e kronike, si diletantizmi, plagjiarizmi, fiktiviteti, klientelizmi e favoritizmi, çfarë e kanë lënë dekada pas modernizimin e arsimit të lartë dhe kërkimin e mirëfilltë shkencor”. Mund të zgjatemi në analiza të pafund, por pyetja është përherë ajo që ka shtruar sociologu: “ç’duhet bërë?”. Përgjigja e tij është po aq koncize: “e vetmja mënyrë për të filluar kurimin e këtyre sëmundjeve është respektimi i standardeve dhe i kërkesave rigoroze për veprimtari të vërtetë bashkëkohore në fushën e arsimit të lartë e të shkencës dhe për marrjen e gradave e të titujve akademikë”.

Kjo zgjidhje, e vagullt dhe mekanike, lë sërish në këmbë sistemin ose, më saktë, një pjesë të tijën, atë pra që nga brenda e me këto mekanizma është doktoruar e profesoruar dhe tani pretendon se ka tagrin e autoritetit të kontrollit mbi respektin. Tingëllon njëlloj me fjalët e Tancredi-t në Il Gattopardo: “nëse duam që gjithçka të qëndrojë siç është, duhet që gjithçka të ndryshojë”. Megjithëse ironia e Giuseppe Tomasi di Lampedusa i adresohej Italisë që po lindte, ajo është aktuale për shumë realitete në kapërcyell, siç ishte dhe vazhdon të jetë Shqipëria e pas ’90, ku për të mos ndryshuar pushteti ndryshohet kostumi.

‘Respektimi i standardeve’ kërkon njerëz. Të njëjtit njerëz që i kanë vendosur e ushqyer standardet e stekës dhe kanë lejuar degradimin aktual janë ilustrim më se i mjaftueshëm i mundësisë së evazionit të rregullit. Ka qenë pikërisht pretendimi për të rritur standardet e kërkimit shkencor në Shqipëri që ka prodhuar këtë parodi. Për aq sa mund të vendosen kritere rreth kërkimit shkencor, ato nuk i zëvendësojnë dot kriteret personale ose shoqërore të vlerësimit.

Një ndër mangësitë themelore të kërkimit shkencor në Shqipëri është mendimi kritiko-analitik, i cili gjeneron debat akademik ose minimumi etikë të tillë, që natyrisht mundësohet (dhe vetvetiu prodhon) nga një klimë lirie e meritokracie, dy gjëra pothuajse tërësisht të huaja për realitetin ku jetojmë, përderisa studenti shqiptar stërvitet që nxënës me autoritarizëm. Parimi ‘mësuesi është një mësim para nxënësit’, e kësisoj autoritet i padiskutueshëm i dijes, aplikohet edhe në rangjet më të larta të akademizmit, ku garohet mes kolegësh dhe ku në kushte të barabarta juridiko- administrative autori i dy librave beson se ka autoritet intelektual mbi autorin e vetëm një libri (njësitë diferencuese mund të jenë nga më të ndryshmet), duke vendosur si kriter sasinë e jo cilësinë. Ndërsa ajo çka studiuesi shqiptar përgjithësisht nëpërkëmb është turpi, që në zhargonin e përditshëm quhet fytyrë. Dhe turpin nuk e rregullojnë kriteret apo standardet e kërkimit shkencor.

Me pak fjalë turpi është ndjesi shqetësimi personal (ose edhe kolektive) e krijuar nga raportimi me Tjetrin. Filozofi Umberto Galimberti e shpjegon origjinën e fjalës italiane vergogna (turp) mevereor gognam, që do të thotë ‘frikë nga turpi’ ose ‘frikë nga ekspozimi publik’. Edhe pse etimologjia e propozuar nga Galimberti është e gabuar (origjina e fjalës është verecundia), mbetet fakt prodhimi i turpit nga ekspozimi ndaj Tjetrit. Duke qenë produkt social, po aty përcaktohet përkufizimi i tij bashkë me rregullat përkatëse, që ndryshojnë në kohë e hapësirë.

Në realitetin e sotëm shqiptar mund të shkaktojë turp për një prind nëse fëmija i tij nuk ekspozon veshje firmato dhe celular iPhone, për një politikan nëse nuk shfaq makinën ose gruan luksoze, për një gazetar nëse nuk bën selfije poshtë e lartë nëpër botë, për një akademik ose një mësuese nëse nuk hekurosin etiketën e kostumit apo fytyrën e flokët (jo më kot në konferencat shqiptare garojnë çanta e kollare). Për ta nuk ka publikisht rëndësi rezultati në shkollë, origjina e pasurisë, niveli i gazetarisë, niveli i mësimdhënies dhe cilësia e studimit akademik. Është turp të hyhet në rrethrrotullim pa makinë vezulluese, por jo t’i “vidhet” Tjetrit radha dhe e drejta për të qarkulluar. Shembulli i fundit, sa banal aq edhe familjar, e përmbledh diferencën: amplifikohet turpi në sjelljet publike që nuk ndikojnë (të paktën drejtpërdrejtë) te Tjetri, kurse turpi i sjelljeve (publike) ndikuese te Tjetri afrohet me shkathtësinë.

Do të kishte qenë anomali sikur ‘shoqëria e birëkurvizmit’ të mos ishte shtrirë edhe në sektorin universitar. Për të njëjtat ligjësi, studenti kopjon, pedagogu merr ryshfet ose bën sikur jep mësim, studiuesi merr pjesë në një konferencë në 10 kumtesa. Asnjë nuk ka turp dhe të gjithë janë thjesht të shkathët, sepse lëvizin sipas kushteve të sistemit. Në qoftë se studenti kopjues dhe pedagogu i korruptuar ndëshkohen nga ligji, edhe pse mungesa e turpërimit (aktualisht e pa imponuar nga shoqëria për fenomene të tilla) do t’i mbajë në qarkullim si specie të shkathëta të kryqëzimit mes Njeriut të Ri dhe Njeriut të Tranzicionit, studiuesi me shumë kumtesa është në përputhje me rregullat e lojës. Kujdesi nga ekspozimi publik i punimeve shkencore personale mund të jetë shqetësimi i tij i fundit.

Nuk duket të ketë nuanca të kësaj natyre shqetësimi i sociologut Tarifa. Së pari, profesori i irrituar ka anashkaluar emra me peshë në sistem, duke përzgjedhur iniciale, si J. B. (10 kumtesa), që s’thonë asgjë. Për shembull, mes rasteve me 4 kumtesa ka preferuar të mos citojë kolegun e tij të deridjeshëm të UET-it, që, për kuriozitet, në konferencë ishte (bashkë)autor (2 herë) me familjarët e tij dhe (1 herë) me pronarin e madh H. Ç. Së dyti, dhjetë kumtesa në një konferencë pasqyrojnë nivelin akademik jo shumë më ndryshe se sa botimi i 5 librave nga Tarifa në një vit (2014), që, duke hequr një ribotim (gjithsesi i shtuar me 117 faqe), përkthehen në rreth 4 faqe shkencë çdo ditë, të cilat kërkojnë më shumë se aq për t’u prodhuar, përveçse shoqërojnë angazhimet didaktike, studimore, daljet në shtyp e media, leksione, seminare, konferenca e tubime të tjera akademike, administrim, ceremoni zyrtare dhe pjesën private të ditës. Në qoftë se Tarifa shkruan 1367 faqe shkencë (po lëmë të tjerat) në një vit dhe ruan kriteret, nuk duhet të jetë e pamundur ruajtja e kritereve në 10 kumtesa me gjithsej 50-60 faqe në total, për një hark kohor një vjeçar, nga një doktor anonim, i cili ashtu si Tarifa pret të profesorohet nga i njëjti sistem. Serioziteti, ndershmëria, fytyra janë virtyte të papërcaktueshme nga standardet kërkimore dhe as nuk maten me tituj e snobizëm akademik.

 

http://www.postbllok.com/turpi-dhe-shkenca-ne-akademizmin-shqiptar/

Read More

Protoshkenca dhe pseudoshkenca shqiptare

 

26 Tetor 2015 10:34

 

http://www.mapo.al/2015/10/protoshkenca-dhe-pseudoshkenca-shqiptareKundër diletantizmit, fiktivitetit e favoritizmit në arsimin e lartë dhe në shkencë

Nga Fatos Tarifa*

Nuk kisha marrë pjesë asnjëherë në një “konferencë ndërkombëtare” të organizuar nga ndonjë prej universiteteve publike shqiptare në rrethe. Për herë të parë mora pjesë në një “konferencë” të tillë fundjavën që shkoi. Veprimtaria, e cilësuar si “International Conference”, u zhvillua në Shkodër. Organizatorë të saj ishin Universiteti “Luigj Gurakuqi” i këtij qyteti dhe Universiteti i Biznesit dhe Teknologjisë (UBT) në Kosovë. Vendosa të merrja pjesë në atë konference për dy arsye: për të prezantuar disa ide se si mund të ndihmojë kërkimi në shkencat sociale në informimin dhe hartimin e politikave sociale në vendin tonë dhe, nuk e fsheh, për të parë mënyrën dhe nivelin e përgatitjes së një konference ndërkombëtare të organizuar nga një institucion shqiptar i arsimit të lartë (këtë herë në bashkëpunim edhe me një institucion të ngjashëm në Kosovë).

Qysh nga momenti kur vura re se programi i konferencës përmbante disa qindra kumtesa (saktësisht 567 të tilla), të përgatitura nga një numër dy-tri herë më i madh autorësh e bashkautorësh (kryesisht pedagogë që kërkojnë marrjen e gradës “Doktor” në shkenca ose titujt “Profesor” dhe “Profesor i asociuar”, si dhe studentë në kërkim të gradës doktorale), kuptova se konferenca në fjalë mund të ishte çdo gjë, veç jo një konferencë shkencore dhe, aq më pak, një konferencë ndërkombëtare.

Pse jo një konferencë shkencore?

Sepse shkenca është një sipërmarrje e vështirë dhe e mundimshme, që kërkon njohjen dhe zotërimin e mirë të teorive shkencore dhe përdorimin e një aparati konceptual e të metodave me anë të së cilave synohet t’u jepen përgjigje (jo thjesht të përshkruhen) çështjeve të vështira, të reja ose të panjohura në botën natyrore dhe atë shoqërore në të cilin jetojmë. Kërkimi shkencor, siç dihet fare mirë nga kushdo që e ka bërë atë pjesë të ethosit e të veprimtarisë së vet profesionale, kërkon kohë, përgatitje, kualifikim, mundim dhe është i kushtueshëm. Ai realizohet përmes shtrimit të hipotezave kërkimore, njohjes e përdorimit të metodave bashkëkohore të hulumtimit, vëzhgimeve, testimeve, matjeve, eksperimenteve dhe argumentimit të informuar e të udhëhequr nga një bazë teorike dhe domosdo një mendimi racional kritik, që nuk merr asgjë për të vërtetë absolute.

Nëse shihen vetëm titujt (jo përmbajtja) e 567 kumtesave që do të duhej të mbaheshin në atë konferencë (them do të duhej të mbaheshin sepse rreth 70-80 për qind e kumtesave të programuara nuk u mbajtën), kupton fare qartë se, në masën dërrmuese të tyre, këto kumtesa nuk përfaqësojnë aspak punime shkencore dhe nuk do të konsideroheshin të tilla askund, në asnjë institucion serioz të arsimit të lartë dhe në asnjë veprimtari të vërtetë të karakterit shkencor. Disa prej titujve të kumtesave, përshtatur në shqip nga autori i këtyre radhëve prej një anglishteje shumë të varfër e plot gabime në programin e publikuar të asaj konference, vijojnë më poshtë: “Një vështrim i përgjithshëm mbi Fjalorin e Gjuhës Shqipe të z. [Mehmet] Elezi”, “Teknologjia e informacionit dhe e komunikimit”, “Gjuha shqipe: historia dhe perspektiva e saj”, “Muzika si profesion apo si edukim për të gjithë”, “Mësimdhënia dhe teoria e mësimdhënies”, “Prindërit, fëmijët dhe shkollimi i tyre”, “Politikat europiane për cilësi në arsimin e lartë”, “Të jesh a të mos jesh dixhital nuk shtrohet më si çështje”, “Përdorimi i teknologjisë në sistemin arsimor”, “Parashikimi i kursit të shkëmbit mes dollarit dhe lekut”, “Shqipëria drejt tipit të kapitalizmit të saj post-tranzicion”, “Ndjeshmëria e konsumatorit shqiptar ndaj ushqimeve organike” dhe, po nga i njëjti autor, “Vlerësimi i preferencave të konsumatorëve për kos: rasti i Shqipërisë”, “Memorizimi i fjalëve në gjuhën angleze”, “Saktësia dhe gabimet në literaturën ushtarake anglisht”, “Virgjili në ‘Komedinë Hyjnore’ të Dantes”, “Portreti i grave shqiptare në romanet e para të Ndoc Nikajt”, “Europa dhe rrënjët e saj mesjetare”, “Roli i NATO-s në ruajtjen e paqes”, “Inteligjenca: faktori gjenetik apo ai mjedisor”, “Martesat mes njerëzve të të njëjtit seks: prindërit gay dhe fëmijët e tyre”, “Morali publik dhe ai privat”, “Mbrojtja e minoriteteve, vlerë themelore e së drejtës ndërkombëtare”, “E drejta kushtetuese, e drejtë themelore në prag të globalizimit”, “Çfarë e bën Holokaustin një genocid tipikisht tipik” dhe, po nga i njëjti autor, “A ishte Holokausti kaq i ndryshëm nga forma të tjera historike të genocidit”, “Transporti ndërkombëtar i mallrave në Republikën e Shqipërisë”, “Integrimi Europian, një histori suksesi”, “E drejta për informacion” dhe, po nga i njëjti autor, “E drejta për gjykim të paanshëm”, “Kafshët shoqëruese dhe shëndeti i fëmijëve në Shqipëri” etj.

I kërkoj ndjesë lexuesit për listën e gjatë të titujve të kumtesave të sipërpërmendura, por e siguroj se kjo listë mund të kishte qenë shumë herë më e gjatë, nëse do të kisha qenë më skrupuloz në shqyrtimin e saj. Titujt e mësipërm flasin më shumë se çdo koment që mund të bëja unë. Tema pafundësisht të përgjithshme, të formuluara në mënyrë aspak akademike, madje, shpesh herë, absurde, për çështje shumë herë irrelevante, të njohura e të stërnjohura në atë masë, sa janë bërë pjesë e asaj që e quajmë dije e zakonshme, ose “conventional wisdom”, tema që trajtojnë çështje për të cilat nuk raportohen gjetje empirike të reja dhe as bëhet përpjekje për të përgjithësuar teorikisht të dhëna ekzistuese. Asnjë nga këto tipare, të konstatuara lehtësisht në mënyrën se si janë formuluar titujt e pjesës më të madhe të kumtesave, nuk janë tipare të një veprimtarie shkencore të mirëfilltë.

Më tej më tërhoqi vëmendjen fakti paradoksal (por kaq tipik në jetën “akademike” shqiptare të viteve të fundit), se shumë kumtesa kishin për autor të njëjtin person, madje më shumë se dy-tri herë. “Studiueset” E.D., E.B. dhe L.M. duhej të mbanin çdonjëra tri kumtesa, prej të cilave dy në të njëjtin panel. “Studiues” të tjerë si, E.M. dhe E.Zh. duhej të mbanin secili 5 kumtesa dhe, po kështu, 5 kumtesa duhej të mbante edhe Prof. E.H. nga Kosova, prej të cilave 3 në të njëjtin panel. Mund të vazhdoja me raste të tjera të ngjashme, por mjafton të përmend rastin më flagrant që munda të konstatoj, atë të z. J.B. në Universitetin e Shkodrës, emri i të cilit figuronte në programin e konferencës, si bashkautor, në 10 kumtesa, 5 prej të cilave duhej të mbaheshin në dy panele.

Pse jo një konferencë ndërkombëtare?

Është bërë e modës në Shqipëri që çdo tubim, në të cilin marrin pjesë dy-tre shtetas të huaj, të quhet “konferencë ndërkombëtare”. Është e vërtetë se komiteti organizator dhe ai shkencor i asaj konference kishin në përbërjen e tyre tek-tuk edhe ndonjë emër nga SHBA, Austria, Italia (madje edhe ndonjë nga Letonia e Japonia), por kush nga ne nuk e di se emrat që përfshihen në “komitete” të tilla janë thjesht dhe vetëm emra të njohurish, që nuk luajnë asnjë rol në organizimin e aktiviteteve të tilla dhe nuk i “ndërkombëtarizojnë” ato. Konferencë ndërkombëtare nuk të bëjnë as sponsorizuesit e huaj, të cilët, në këtë konferencë ishin të shumtë. Donatorët e huaj nisen nga qëllimi i mirë për të ndihmuar zhvillimin e arsimit të lartë e të kërkimit shkencor në një vend në zhvillim, si Shqipëria, por paratë e tyre nuk garantojnë nivelin akademik dhe atë ndërkombëtar të një konference të tillë.

Ato çka e bëjnë një konferencë shkencore të organizuar në Shqipëri edhe ndërkombëtare janë pjesëmarrja e gjerë e cilësore e studiuesve të huaj, gjuha angleze e përdorur në të, si lingua franca e shkencës dhe e kulturës në kohën e sotme, tematika shkencore, interesi dhe vlerat e së cilës dalin përtej kufijve të ngushtë të një vendi, natyra novatore e trajtimit të çështjeve në nivele bashkëkohore etj. Në të gjithë këta elementë, konferenca e javës së shkuar jo vetëm nuk ishte një konferencë ndërkombëtare, por nuk mund të quhet, madje, as edhe një konferencë kombëtare, për shkak se në të nuk merrnin pjesë figurat më të njohura të shkencës shqiptare dhe nuk u prezantuan arritjet më të mira në nivel kombëtar në ato fusha kërkimi që u bënë pjesë e programit të saj. Nëse shihet programi i kësaj konference, pjesëmarrësit e huaj ishin kryesisht nga Kosova, Mali i Zi dhe Maqedonia, madje edhe këta numëroheshin me gishtat e të dy duarve. Një pjesë e mirë e pjesëmarrësve në konferencë i kumtuan punimet e tyre në gjuhën shqipe, ndërsa një pjesë tjetër me shumë mundim iu drejtuan auditorit në anglisht. Përgjithësisht, tematikat e kumtesave të mbajtura ishin thuajse tërësisht lokale, ose kombëtare, ndërsa, të paktën për ato kumtesa që dëgjova, niveli i tyre, me ndonjë përjashtim të rrallë, ishte më i dobët edhe se niveli i një eseje kërkimore të një studenti të mirë në nivelin “Bachelor”.

Por, nëse jo një konferencë shkencore dhe jo ndërkombëtare, atëherë ç’farë?

Një “konferencë” sa për të marrë një “Certificate of Participation”, për ta futur në dosje deri në plotësimin e “dokumentacionit” që kërkon ligji për të marrë gradën “Doktor i shkencave”, ose titujt “Profesor i Asociuar” dhe “Profesor”. Thjesht kaq. Rezultat i një sistemi të korruptuar të arsimit të lartë e të kërkimit shkencor që gjeneron vetveten. Z. J.B. që përmenda më sipër, ka gradën “doktor”, por me 10 kumtesat e tij në këtë konferencë, prej të cilave druaj nëse ka lexuar ndonjë, ky individ “i plotëson” kriteret ligjore për të marrë titullin “Profesor i asociuar”. Just like that! Dhjetë “simite” të nxjerra nga furra për një ditë mjaftojnë për t’u bërë “profesor”. E njëjta gjë mund të thuhet dhe për shumë të tjerë që, në programin e një konference të vetme, “regjistrojnë” 3, 4, 5 ose më shumë “kumtesa”, shpeshherë duke bërë “bashkautor” bashkëshortin, vajzën ose fqinjin e tyre.

Kjo është vetëm njëra anë e medaljes. Ditën e konferencës m’u dha rasti të vizitoja dy salla në një prej ndërtesave të Universitetit të Shkodrës, ku ishin planifikuar të mbaheshin sesionet tematikë në fushën e shkencave sociale dhe atë të arsimit të lartë. Në panelin ku do të flisja ishin regjistruar 18 diskutantë por, veç meje, i pranishëm ishte vetëm një prej tyre. Në një situatë të tillë, kur nga 18 diskutantë mungonin 16, drejtuesi i panelit me naivitet na ftoi të “bisedonim mes nesh”, duke u shprehur, se, sidoqoftë, në korridor na priste një “certifikatë pjesëmarrjeje”!!! Pas dështimit të këtij paneli, iu bashkova një paneli ku diskutohej mbi problemet e arsimit të lartë. Paneli ishte planifikuar të zgjaste dy orë dhe në të do të duhet të prezantoheshin 23 kumtesa!!! Pesë minuta për çdo kumtesë. Pa pyetje, pa debat. Por, edhe këtu, vetëm 7 kumtesa u mbajtën (sepse vetëm 7 pjesëmarrës ishin në sallë) dhe, prej tyre dy u mbajtën nga i njëjti person. I njëjti avaz i prodhimit të “simiteve” për konsum ditor!

Në një konferencë “ndërkombëtare” si kjo, pjesëmarrja e atyre regjistrohen të diskutojnë nuk ka aspak rëndësi. Ti mund të ndodhesh fizikisht në Tiranë, në Prishtinë, në Tetovë, madje edhe në Honolulu dhe, përsëri, virtualisht, mund të jesh “pjesëmarrës” në një konferencë që mbahet në Shkodër, sa kohë që ke u ke paguar organizatorëve të saj një “fee” pjesëmarrjeje disa dhjetëra Euro. Dhe nëse regjistrohesh për më shumë se një kumtesë, paguan më shumë, edhe pse të bëhet “discount”. “Fee”-të e konferencave të tilla janë padyshim një e ardhur e mirë për këdo që organizon konferenca të tilla. Por ato janë, gjithashtu, të pranueshme, madje një zgjidhje oportune për këdo që ka “nevojë” të blejë një certifikatë, me të cilën u dëshmon autoriteteve të institucionit të vet “pjesëmarrjen” në një “konferencë ndërkombëtare” dhe “prezantimin” në të të një kumtese, madje të një serie kumtesash, nëse të nevojiten më shumë se një certifikatë.

Ç’duhet bërë?

Rastet e përmendura më sipër janë vetëm disa, një pjesë fare e vogël, lehtësisht të identifikueshme nga një vështrim i përciptë i programit të publikuar të kësaj konference. Nëse gjykojmë e vlerësojmë standardet dhe nivelin e shkencës shqiptare, konferenca si kjo, që fatkeqësisht përbëjnë tipiken e tubimeve të tilla, janë një tregues domethënës. Arsimi i lartë dhe shkenca shqiptare kanë kohë që vuajnë nga një koktejl sëmundjesh të rënda e kronike, si diletantizmi, plagjiarizmi, fiktiviteti, klientelizmi e favoritizmi, çfarë e kanë lënë dekada pas modernizimin e arsimit të lartë dhe kërkimin e mirëfilltë shkencor. E vetmja mënyrë për të filluar kurimin e këtyre sëmundjeve është respektimi i standardeve dhe i kërkesave rigoroze për veprimtari të vërtetë bashkëkohore në fushën e arsimit të lartë e të shkencës dhe për marrjen e gradave e të titujve akademikë. Ligji i ri për Arsimin e Lartë dhe Kërkimin Shkencor në Institucionet e Arsimit të Lartë krijon vetëm premisat për kurimin e sëmundjeve të tilla. Përmirësimi i vazhdueshëm dhe implementimi rigoroz i këtij ligji janë mënyra për të dalë nga gjendja e protoshkencës dhe e pseudoshkencës në terrenin e vërtetë të kërkimit shkencor e të zhvillimit teknologjik në vendin tonë.

*Prof. dr. Fatos Tarifa, sociolog

http://www.mapo.al/2015/10/protoshkenca-dhe-pseudoshkenca-shqiptare

Read More

Miratohet ligji i arsimit te larte

 

1. Drafti final i ligjit qe eshte miratuar ne parlament: ketu

2. Relacioni per parlamentin: ketu

3. Krahasimi me projekt-ligjin e shperndare ne janar 2015: ketu

Gazeta Panorama, 22 Korrik 2015, “Seanca maratonë, ligji për Arsimin e Lartë miratohet me 78 vota. Opozita braktisi votimin”

Deputetët e opozitës dhe të maxhorancës kanë diskutuar deri në orët e vona të mëngjesit për nismën Ministrisë së Arsimit. [Ata] e kanë quajtur projektligjin e arsimit të lartë si antikombëtar dhe që do të cenonte rëndë arsimin e lartë në vend. Në seancën e djeshme kanë folur rreth 40 deputetë të të dy kampeve politike, ndërkohë që Kryeministri Rama dhe ishkreu i qeverisë Berisha kanë replikuar me njëri-tjetrin për rreth dy orë rresht.

Rama dhe Berisha janë thumbuar gjatë seancës për godinën e Kryeministrisë, artikullin e “Financial Times” dhe rritjen ekonomike.

Deputetja Topalli e ka kundershtuar ligjin duke thene: “Refuzojeni këtë ligj. Sepse një milion të papunët nuk kanë 3 apo 4 mijë euro për të paguar universitetin. Në këtë tarifë nuk përfshihen librat, transporti. Refuzojeni këtë ligj, sepse ky është ligji që u thotë të rinjve, ikni. Ky kryeministër ka zgjedh të bëjë tregti diplomash”,-deklaroi Topalli.

Ndërkohës, sipas ministres së Arsimit, Lindita Nikolla, reforma në arsimin e lartë krijon një vizion të ri për Universitetet në Shqipëri.

http://www.panorama.com.al/seanca-maratone-ligji-per-arsimin-e-larte-miratohet-me-78-vota-pro/

Panorama 23 Korrik, 2015 “Deputetët që s’votuan ligjin e arsimit të lartë. PDIU, Blushi, Angjeli, Braçe e Gaçi nga PS”

Ndërsa opozita është larguar nga salla disa minuta para nisjes së votimit, duke e kundërshtuar procesin, por duke lënë vetëm kartat e votimit në fole për të quajtur prezencën në sallë.

Por, veç të djathtëve që ikën, sipas sistemit të votimit të Parlamentit janë dhe 12 deputetë të maxhorancës së majtë, të cilët edhe pse rezultojnë sipas elektronikës prezentë në sallë, nuk kanë votuar.

Pra janë 4 deputetë të Partisë Socialiste, që nuk kanë marrë pjesë në votim dhe një deputete e Lëvizjes Socialiste për Integrim. Konkretisht, sipas dokumentit zyrtar të votimit, deputeti i PS-së, Ben Blushi, nuk ka marrë pjesë në votim, po ashtu edhe deputetët e majtë Anastas Angjeli, Erion Braçe dhe Artan Gaçi.

Kurse nga LSI-ja nuk ka marrë pjesë në votim deputetja Monika Kryemadhi. Projektligji i arsimit të lartë nuk është votuar as nga aleatët e rinj, pesë deputetët e Grupit Parlamentar të Partisë Drejtësi, Integrim dhe Unitet.

Në dokumentin zyrtar të votimit, deputeti Shpëtim Idrizi quhet si prezent në sallë, por nuk ka votuar. E njëjta gjë edhe për deputetët e tjerë, Omer Mamo, Tahir Muhedini, Aqif Rakipi dhe Dashamir Tahiri.

Ndërsa nga deputetët pa grup parlamentar, nuk ka votuar Tom Doshi, Vangjel Dule dhe Nard Ndoka. I vetmi që rezulton si mungues në sallë është deputeti Mark Frroku, i cili është në gjendje arresti.

http://www.panorama.com.al/deputetet-qe-svotuan-ligjin-e-arsimit-te-larte-pdiu-si-dhe-blushi-angjeli-brace-e-gaci-nga-ps/

Gazeta Shqip, 22 Korrik 2015 “Arsimi i lartë, Rama: Reformë historike. Berisha: Ligji i mbyll dyert të varfërve”

Rama e ka cilësuar Pr/ligjin e ri si një reformë historike dhe ka akuzuar opozitën dhe qeverinë e drejtuar nga Berisha në 8 vjet se bën propagandë të vajtueshme kur flet për “mbyllje të dyerve të të varfërve në arsimin e lartë”.

“Ky është një proces shembullor, gjithëpërfshirës për këtë reformë historike të arsimit të lartë. Situata para vitit 2013 kur aleanca jonë erdhi në pushtet, ishte e rënduar, që nga spektakli i “part-time”-it të famshëm, deri te vegjetimi i botës së arsyes, – u shpreh kryeministri. –  Në kohën e PD-së, Shqipëria diplomonte studentë të shtunave e të dielave me sistemin e famshëm “part-time” një numër të barabartë me atë të studentëve që diplomoheshin në arsimin e lartë”.

Sipas Ramës, “në sistemin “part-time” kishte 28.117 studentë. Ky është sistemi që ngritën këta, dhe kjo ishte një zgjedhje politike, jo arsimore, për të mos u përballur me plagën e papunësisë rinore, duke u thënë të rinjve, ja ku i keni universitetet dhe pastaj çohuni, – shtoi Rama. – Dhe e gjithë propaganda në emër të bujarisë për të varfrit, është një propagandë e vajtueshme. Ajo ka qenë një zgjedhje politike për të blerë kohën në pushtet. Kjo nuk ka sjellë më shumë njerëz të arsimuar, por më shumë njerëz të diplomuar. Diplomoheshin studentë edhe në fundjavë. Ata të varfrit, siç i quani ju, diplomuan fëmijët, por dolën të humbur”.

…

Në seancën e jashtëzakonshme të Kuvendit për Pr/ligjin për arsimin e lartë, ish-kryeministri Sali Berisha ka thënë se sistemi më i mirë është ai i Britanisë së Madhe.

Sipas tij, kjo reformë mbyll dyert e universiteteve publike dhe u mbyll dyert studentëve të varfër. “Shqipëria ka një përqindje të ulët të arsimit të lartë. Më përpara kishin frikë të arsimonin të rinjtë, por unë nuk ua mbylla dyert shtresës së varfër. Në botë numri i studentëve u katërfishua, ndërsa në Shqipëri përmes kësaj reforme është në reduktim. Kjo reformë është anti-kombëtare, jemi vendi më i pashkolluar në Europë. Unë them se ka mekanizma për të rritur cilësinë, por ky që doni të votoni ju nuk është modeli britanik, por një model që i mbyll dyert të rinjve të varfër”, – tha Berisha.

Sipas Berishës, “pr/ligji plotëson dëshirën tuaj për t’u shkolluar sa më pak. Ky pr’ligj është e kundërta e atyre të këshilluar nga Bashkimi Europian. Duhet të respektohet autonomia e pedagogëve. Pa liri akademike nuk ka rezultate”.

http://gazeta-shqip.com/lajme/2015/07/21/arsimi-i-larte-berisha-reforme-anti-kombetare-mbyll-dyert-per-te-varfrit/

Read More

Zyhdiu rrëfen

 

Zyhdi Dervishi, pedagog në Fakultetin e Shkencave Sociale rrëfen në një libër të fundit mbi kërkimin shkencor në vitet e regjimit totalitar.

Gazeta Panorama, dt. 13 Dhjetor 2013.

Pjesë nga libri (lutemi që kush ka mundësi të vendosë në dispozicion të blogut një kopje digjitale të veprës, të kontaktojë në arsimishqiptar@gmail.com)

“Janë shoshitur mijëra e mijëra fakte, të dukshme dhe të padukshme, nga jeta e përditshme e shqiptarëve në rrjedhën e disa viteve, dhjetëvjeçarëve e shekujve, që dëshmojnë disa prirje kryesore vetëzhvilluese të kulturës shqiptare, si mungesa e ndjenjës së hierarkisë, mungesa e ndjenjës së realitetit, prirja konservative etj.”.

Marrëzia për të pajisur me të tilla edhe punonjës me klasë fillore apo shtatëvjeçare dhe përfshirja e tyre në Akademinë e Shkencave. Në vitin 1968, sipas një udhëzimi të Këshillit të Ministrave të Republikës Popullore të Shqipërisë, u organizua një diskutim i gjerë për format e organizimit të punës kërkimore-shkencore, eksperimentale dhe për gradat e titujt shkencorë. Përcollën me shkrim në zyrën përkatëse të Këshillit të Ministrave rezultatet e diskutimeve mendimet e propozimet e tyre Ministria e Industrisë, Ministria e Bujqësisë, Ministria e Tregtisë, Ministria e Transportit, Ministria e Arsimit, Ministria e Komunikacionit, etj. Në këto diskutime vihet re një kuptim fare i thjeshtëzuar për punën kërkimore-shkencore, për shkencën dhe shkencëtarët e vërtetë.

Në diskutime të tilla mbizotëron ideja se edhe njerëzit që dallohen për shkathtësi praktike në zgjidhjen e problemeve të thjeshta të organizimit e prodhimit në fushën e bujqësisë, të industrisë etj., të trajtohen si punonjës shkencorë, të cilët meritojnë edhe grada e tituj shkencorë sikurse pedagogët e shkollave të larta dhe punonjësit kërkimorë të instituteve shkencorë. Në shkresën përkatëse të Ministrisë së Bujqësisë për këtë çështje, pasi kritikohet praktika e dhënies së gradave dhe titujve shkencorë vetëm për specialistët me arsim të lartë që punojnë si pedagogë në shkollat e larta dhe studiues në institucionet kërkimore-shkencore, theksohet: “Me eksperimentimin shkencor masiv që ka shpërthyer në kooperativat bujqësore dhe në ndërmarrjet e bujqësisë kanë dalë ekperimentatorë të talentuar, eksperimentet e të cilëve jo vetëm kanë vlerë eksperimentale, por e kanë çuar dhe e çojnë përpara prodhimin. Këta eksperimentatorë nuk janë vetëm specialistë të lartë, por edhe të mesme, mjeshtër, brigadierë dhe shumica e tyre janë punonjës të thjeshtë. Prandaj dhënia e titujve shkencorë duhet të shtrihet edhe në sferën e punonjësve të prodhimit. Në radhë të parë njerëzve të prodhimit u duhet dhënë titulli “Bashkëpunëtor tekniko-shkencor”. Dhënia e këtij titulli të jetë në bazë të punës kërkimore që ai ka bërë, në bazë të referimeve që ai ka bërë për disa vjet në sesionet shkencore… eksperimentatorëve më të talentuar të prodhimit t’u jepen edhe titujt “Bashkëpunëtor shkencor i ri”, “Bashkëpunëtor shkencor i vjetër” e me radhë, pa bërë asnjë dallim nga dhënia e titujve të instituteve kërkimore ose të institucioneve të tjerë” (AQSH, F.890, v.1968)
Sipas këtij dokumenti, titulli “Bashkëpunëtor i vjetër shkencor”, që u akordohej punonjësve të instituteve kërkimore-shkencore dhe ishte i barasvlershëm me titullin “Docent” që u akordohej edhe punonjësve me arsim fillor ose shtatëvjeçar, të cilët në sajë të intuitës e të shkathtësive praktike kishin zgjidhur probleme të thjeshta të prodhimit dhe sidomos të organizimit të prodhimit, që kishin të bënin me veçori në zona të caktuara të vendit. Mendësi të tilla të zyrtarizuara në shumë dokumente të atyre viteve, në thelb shprehnin nënvleftësim, shpërfillje të hierarkisë në fushën e shkencës, sepse njerëzit e shquar për veprimtari praktike, që nuk kishin lidhje me kërkimin shkencor të mirëfilltë trajtoheshin si shkencëtarë.

Përgjatë viteve të të ashtuquajturit Revolucion i Madh Proletar Kinez dhe sidomos pas ndërprerjes (1978) së marrëdhënieve me Republikën Popullore të Kinës, në shoqërinë shqiptare artikulohej gjithnjë e më dendur termi “kinezëri”. Me këtë term karakterizoheshin me humor, me ironi e deri në sarkazëm modele sjelljeje, veprime e mendësi vulgare, të çuditshme, ekscentrike deri në absurd, që nuk kishin asgjë të përbashkët me traditat kulturore shqiptare dhe europiane. Në fushën e veprimtarisë kërkimore shkencore u shfaqën dukuri të kësaj natyre që tejkalonin çdo kinezëri, sidomos në vitet e ashpërsimit të luftës së klasave “kundër ideologjisë borgjeze e revizioniste”. Të tillë kanë qenë edhe vitet 1973-1981. Për të ilustruar këtë ide, mjafton t’i referohemi një raporti “Mbi punën e kryer nga grupi i posaçëm për luftën kundër burokratizimit” në sistemin e Akademisë së Shkencave, të hartuar në gjysmën e parë të vitit 1975. Pasi flitet për pakësimin e numrit të punonjësve me 19,2% (nga 715 në 578), për shtimin e numrit dhe të peshës specifike të punonjësve shkencorë që do të qarkullonin, në këtë raport theksohet domosdoshmëria e përçimit të frymës revolucionare të klasës punëtore ndër punonjësit e Akademisë së Shkencave edhe përmes përfshirjes së punëtorëve në strukturat drejtuese të saj të të gjitha niveleve: “Grupi i punës mendon që në forumet drejtuese të Akademisë të ketë edhe punëtorë të ardhur direkt nga prodhimi. Kështu mendohet që në përbërjen e Asamblesë, përveç anëtarëve edhe anëtareve korrespondentë të Akademisë, të bëjnë pjesë me të drejtë të plotë vote edhe një numër i caktuar punëtorësh të prodhimit. Disa prej tyre mendohet të zgjidhen si anëtarë të Presidiumit. Në seksione të zgjerohet pjesëmarrja e punëtorëve dhe, si këta, ashtu edhe anëtarët e tjerë të jashtëm të kenë të drejtë të plotë vote. Në aparatin e Akademisë duhet të ketë punëtorë. Kryesia dhe organizatat bazë të Partisë kanë propozuar që drejtori i Drejtorisë Ekonomike, Kryetari i Degës së Kuadrit dhe ekonomisti për furnizim të zëvendësohen me punëtorë. Mendohet që në institutet shkencore të ketë punëtorë, sidomos në organizmat administrative” (AQSH, F. 1008, v. 1975, D. 55, f. 47-48).

Lutemi që kush ka mundësi të vendosë në dispozicion të blogut një kopje digjitale të veprës, të kontaktojë në arsimishqiptar@gmail.com. 

Read More

KLSh-Kërkimi-shkencor

 

Edhe kërkimi shkencor është infektuar nga korrupsioni dhe keqmenaxhimi.
Tirana Observer, 30 Qershor, 2013
Kontrolli i Lartë i Shtetit ka depozituar një kallëzim në Prokurori për Drejtorin e Përgjithshëm të Agjencisë së Kërkimit, Teknologjisë  dhe Inovacionit, Ylli Pango. Sipas KLSH, dëmi ekonomik që zyrtari në fjalë i ka shkaktuar buxhetit të shtetit arrin shifrën prej 100 mijë dollar.

Sipas KLSH mësohet se gjatë auditit të kryer në këtë agjensi u konstatuan parregullsi dhe shkelje të legjislacionit.

“Nga auditimi në tre projekte në bashkëpunim me subjekte private, nga 50 të miratuara gjithsej, u zbuluan parregullsi dhe shkelje të ligjshmërisë, me pasojë dëm ekonomik për buxhetin e shtetit në vlerën 10,724 mijë lekë.

Konkretisht:
a. Projekti “Model Kodi i prodhuesve të ujit”, vlera e dëmit 8,015,000 lekë
b. Projekti “Studimi kombëtar mbi delinkuencën”, vlera e dëmit 1,613,000 lekë
c. Projekti “Modeli parashikues për sezonin polenik të disa bimëve alergjizuese”, vlera e dëmit 1,098,000 lekë.

Parregullsi dhe mungesë e dokumentacionit justifikues në shpenzimet e kryera në valutë për udhëtime e dieta jashtë vendit. Mosmiratim i Rregullores së Brendshme të funksionimit të Agjencisë. Për veprimet e kryera prej tij, me pasojë dëm ekonomik për Buxhetin e Shtetit në vlerën 10,724,000 lekë dhe keqmenaxhim të thellë të Agjencisë, KLSH, bazuar në nenin 281 të Kodit të Procedures Penale ka bërë me dt. 3103.2013 kallëzim penal ndaj Drejtorit të Përgjithshëm të AKTI, Y. P., për konsumim të veprës penale “Shpërdorim të detyrës”, të parashikuar nga neni 248 i Kodit Penal.”, thekson padia e e KLSH.
Sipas saj, për përmirësimin e gjendjes dhe mënjanimin e parregullsive dhe shkeljeve financiare në të ardhmen, KLSH i ka rekomanduar Bordit Drejtues të AKTI-t 11 masa të karakterit organizativ, 4 masa për shpërblimin e dëmit të shkaktuar dhe 2 masa disiplinore, përkatësisht: “Shkarkim nga detyra” për Drejtorin e Përgjithshëm i AKTI Ylli Pango dhe “Largim nga Shërbimi Civil” për Drejtorin e Drejtorisë së Programeve Kombëtare në AKTI.
______________________________________________________________________________________

Read More

Kërkimi-shkencor

Akademia e Shkencave dhe kërkimi shkencor
Nga 
Përparim Fuga, Revista Java (datë?, 2014)
Në janar të vitit 2006, bazuar në një dokument të titulluar “Reforma e sistemit të kërkimit shkencor në Shqipëri”, u ndërmor një reformë mbi kërkimin shkencor në vend, e cila përfshiu Akademinë e Shkencave të Shqipërisë, institucionet kërkimore të dikastereve dhe universitetet e vendit. Sot shtrohet kërkesa për një tjetër reformë, atë të arsimit të lartë, e cila pritet që të hapë edhe njëherë debatin për reformimin e kërkimit shkencor në vend. Në lidhje me këtë problem, po ju drejtohemi me disa pyetje...
 
...Por, bashkë me reformën në fjalë, duhet parë edhe një tjetër reformë mjafte rëndësishme.  Nisma për tranformimin e arsimit të lartë, duhet të përfshijë edhe një tjetër nismë për reformimin e kërkimit shkencor në vend. Së pari, pasi nuk mund të mendohet një arsim i lartë bashkëkohor, pa kërkim shkencor dhe zbatime të tij në praktikë; sikurse nuk mund të ketë një kërkim shkencor të suksesëshëm, pa përfshirë në të personelin akademik dhe studentët e universiteteve të vendit. 
Së dyti, se në çdo drejtim të zhvillimit të vendit sot kërkohen më shumë njohuri bashkëkohore, në fusha si mjekësia, biologjia, teknologjia e informacionit, matematika e fizika, kimia dhe shkencat inxhinierike, etj. Sikurse edhe studimet mbi gjuhën, historinë apo pasurinë kulturore shqiptare duhet të kenë përparësi; duhet njohur më mirë flora, fauna, gjeologjia, pasuritë ujore, pyjet dhe gjithëshka që ka të bëjë me trojet shqiptare. Ndryshe, në çdo hap do të bënim gabime, si shumë nga ato që kemi bërë deri më sot nga mungesa e njohjes, por edhe shumë nga mospërfillja që i kemi bërë mendimit shkencor të akumuluar në vite. 
Pa arsimim të përshtatëshëm dhe njohuri të thella mbi teknologjinë bashkëkohore nuk do të mund të hapim madje as vende të reja pune, të cilat për të qenë rentabël duhet të mbështeten në teknologjinë moderne. Ndryshe, nuk do të mund të zgjidhim problemin e prodhimit të pakët e jo cilësor qe kemi sot, as të përballojmë konkurencën e fortë në treg nga vendet fqinje apo ato më të fuqishme. 
Një reformë e kërkimit shkencor kërkohet edhe për një varg faktorësh të tjerë, mes të cilëve do të veçoja mënjanimin e disa pasojave nga reforma e kryer në vitin 2006, reformë që preku thellë kryesisht Akademinë e Shkencave, por edhe tërë institucionet shkencore të vendit. 
Përfitoj nga kjo mundësi që të jap njëherazi dhe mendimin tim mbi disa ide të hedhura kohët e fundit për një rikthim në Akademinë e Shkencave të institucioneve shkencore që u ndanë nga ajo në vitin 2006, të cilat mendoj se kërkojnë një trajtim të kujdesëshëm pasi nuk do të ishte mirë të merren vendime pa njohur gjendjen e këtyre institucioneve sot dhe të vetë Akademisë së Shkencave, të shndruar tashmë në honorifike. Pa hyrë në detaje e argumenta që do i parashtroj më tej, në institutet kërkimore në varësi të Akademisë së Shkencave prej kohe diskutohej mundësia e shkëputjes prej saj, por arsyet ishin krejtësisht të ndryshme nga ato me të cilat u argumentua shkëputja e diktuar nga reforma e vitit 2006. Duke reflektuar sot për sa ka ndodhur, mënyra si u veprua dhe zgjidhja që i’u dha kësaj kërkese në vitin 2006 ishte e gabuar; “integrimi” i institucioneve shkencore të vendit në departamentet apo fakultetet e universiteteve shtetërore në të vërtetë i "shkërmoqi" ato dhe kërkimi i tyre shkencor pas vitit 2006 nuk shkoi përpara, përkundrazi degradoi më tej. 
Kërkimi shkencor dhe Akademia e Shkencave
Deri në vitin 2006 kërkimi shkencor ishte i organizuar në 13 institucionet e Akademisë së Shkencave, në universitetet e vendit dhe institucionet kërkimore në varësi të ministrive. Kërkimi shkencor që zhvillohej në institucionet e sistemit të Akademisë së Shkencave, dallonte nga ai që zhvillohej në universitetet e vendit dhe në institucionet në varësi të ministrive, para së gjithash nga objekti i kërkimit, ku vend të veçantë zinin studimet mbi historinë, gjuhën, artin, pasurinë kulturore shqiptare dhe studimet albanologjike në përgjithësi. Sikurse po aq të rëndësishme ishin edhe studimet në fushën e shkencave natyrore e teknike mbi natyrën, florën, faunën, mjedisin shqiptar, me impakt konkret në parashikimin dhe parandalimin e fatkeqësive natyrore, përballimin e emergjencave civile, monitorimin e mjedisit, etj. Dallimi ishte thelbësor dhe për faktin se në institucionet e Akademisë, kërkimi shkencor ishte qëllimi parësor i veprimtarisë së tyre, ndërsa në universitetet e vendit parësore ishte dhe ende është mësimdhënia. 
Institutet e Akademisë së Shkencave dallonin edhe për nga organizimi, administrimi, financimi, planifikimi mbi bazë projektesh dhe raportimi i arritjeve në mënyrë sistematike, për secilin studiues, departament apo institucion shkencor.
Janë këto disa nga arsyet se pse në procesin e "integrimit" të vitit 2006, universitetet e vendit nuk ishin të aftë të "absorbonin" institutet e sistemit të Akademisë, duke ruajtur njëherazi elementët e tyre më pozitivë. Rjedhimisht, institutet shkencore, veçanërisht ata që i përkisnin shkencave natyrore e teknike, humbën pavarësinë administrative, atë të financimit, të organizimit, humbën fleksibilitetin dhe bashkëpunimin mes tyre, atyre i’u vështirësua marrja e vendimeve dhe komunikimi me instanca të tjera shtetërore apo studimore. 
Shumë reforma, pak rezultate
Organizime e strukturime janë bërë vazhdimisht në fushën e shkencës dhe arsimit të lartë në Shqipëri, si përpara vitit 90të, por dhe më pas, deri më sot. Gjithsesi, kur flasim për reformë të kërkimit shkencor në të kaluarën, nuk mund të anashkalojmë faktin se këto reforma kanë pasur në fokus kryesisht Akademinë e Shkencave të Shqipërisë. Kështu, pas vitit 1990të, Akademia e Shkencave i është nënshtruar të paktën tri herë reformës, ndërsa propozimet për ristrukturim të saj, kryesisht në drejtim të shkurtimit të personelit, kanë qënë të shumta, të ndërmarra nga qeveri të majta e të djathta. 
Që në origjinë të saj Akademia e Shkencave ka qënë e ndërtuar mbi dy komponente: nga institutet dhe qëndrat kërkimore në një anë dhe nga bashkësia e akademikëve nga ana tjetër. Është fakt që në fillim të viteve 90të, Asambleja e Akademisë së Shkencave dominohej nga studiues që nuk bënin pjesë në institucionet kërkimore të Akademisë, kryesisht të fushës së shkencave shoqërore, shumë prej tyre të sferës së ideologjisë, si dhe një numur i konsiderueshëm mjekësh të shquar. Ndërsa institutet përfaqësoheshin në Akademi nga një numur i vogël studiuesish, akademikë të njohur të fushës së historisë dhe gjuhësisë dhe disa pak studiuesish të shkencave natyrore e teknike. Ky shpërpjestim në përfaqësim e shoqëroi për shumë e shumë vite Akademinë, duke qënë njëherazi edhe burim pakënaqësish e ambiciesh.  
Reforma e parë u ndërmor në vitin 1992. Konkretisht, me nismë nga qeveria, u pezullua Asambleja e Akademisë, Kryesia e saj dhe drejtuesit e institucioneve kërkimore; drejtimi i Akademisë i'u besua një grupi prej tre vetësh (“troika”, siç u quajt atë kohë), e cila ndërmorri një varg masash në drejtim të shkurtimit të personelit shkencor, administrativ e ndihmës; ndërsa akademikët u larguan në pension. Reforma u shtri edhe në institutet në varësi të dikastereve, ndërsa nuk preku universitetet e vendit. E rëndësishme e kësaj reforme është se drejtimet kryesore të kërkimit shkencor u ruajtën, u ruajtën strukturat bazë dhe burimet njerëzore, ndërsa me një vendim të veçantë të qeverisë, për secilin institucion shkencor brenda dhe jashtë sistemit të Akademisë u përcaktuan qartë objekti i veprimtarisë, fusha e studimit dhe varësia e tij administrative e financiare. 
Reforma tjetër erdhi shpejt, në vitin 1997. Akademikët e larguar, madje edhe ata që kishin dalë prej vitesh në pension, u rikthyen në Akademinë e Shkencave; nga radhët e tyre u zgjodhën edhe drejtuesit e rinj të Akademisë. Gjatë kësaj periudhe, sistemit të Akademisë i'u dha një përkrahje më e madhe financiare nga ana e shtetit; ndryshim me rëndësi pësoi edhe vetë statusi i akademikut, të cilëve aty nga vitit 2001 i'u akordua, pavarësisht moshës dhe aftësisë për të punuar, një pagë e posaçme, e përjetëshme. Gjithsesi, ndryshimi më thelbësor, vlera më pozitive e reformës u shënua në mënyrën bashkëkohore të planifikimit dhe financimit të veprimtarisë shkencore, programimin e kërkimit shkencor mbi bazën e projekteve dhe vlerësimin sistematik të peformancës së punonjësve shkencorë, të departamenteve dhe të vetë instituteve shkencore mbi bazën e indikatorëve të performancës.
Por, pavarësisht mbështetjes së shtuar, për çdo vendimarrje nga instancat e larta qeveritare, për çdo propozim me impakt madhor, Akademia e Shkencave detyrimisht duhej të kalonte përmes Ministrisë së Arsimit dhe Shkencës, ose një ministri shteti. Prania e drejtuesve të Akademisë në disa instanca të hartimit të politikave mbi kërkimin shkencor nuk ishte e mjaftueshme për ta bërë Akademinë e Shkencave faktor dhe aktor me rëndësi në marrjen e vendimeve me rëndësi për zhvillimin e vendit. Në dukje e parëndësishme, mungesa e komunikimit të drejtëpërdrejtë të Akademisë me qeverinë, në një mënyrë ose një tjetër e linte sistemin e institucioneve të Akademisë jashtë problemeve madhore të vendit dhe e shndërronte vetë Akademinë në një institucion “pa zë”. 
Nga ana tjetër, Akademia e Shkencave, mbështetur në një statut të miratuar nga presidenti i vendit dhe një ligj i veçantë, i'u siguronte instituteve dhe punonjësve të sistemit një farë pavarësie, një farë paprekshmërie nga politika dhe ndërhyrja e shtetit. Një "ombrellë" me një status të tillë si ai i Akademisë vlerësohej nga bashkësia e studiesve, veçanërisht kur mjaft institute e qëndra kërkimore në varësi të dikastereve gjatë tranzicionit vuanin deri në degradim jo vetëm nga rotacionet politike, por edhe kur një titullar zëvëndësohej me një tjetër brenda të njëjtit krah politik. Prandaj, mes dilemës së "mungesës së zërit" apo "pasigurisë së ekzistencës", natyrshëm për shumë vite gjatë tranzicionit, është zgjedhur alternativa e dytë dhe për pasojë Akademia e Shkencave vërtet mbijetoi, por njëherazi humbi gradualisht shumë nga vlerat dhe veçanërisht rolin e saj në zhvillimin e vendit. 
Verdikti i “dhjetë ekspertëve”
Reforma e tretë që preku mjaft thellë institutet dhe qëndrat kërkimore të vendit është ajo e 2006. Reforma u mbështet në një raport të përgatitur nga 10 “ekspertë”, të përzgjedhur nga qeveria, që mbanin të gjithë titullin profesor, shumica nga universitetet e vendit. Akademia e Shkencave përfaqësohej nga një profesor i vetëm, i cili pak vite më parë i ishte bashkuar Akademisë së Shkencave. Dokumenti i përgatitur nga ata njihet si “Raporti i Grupit të Ekspertëve”; përbërja e Grupit dhe Raporti përkatës janë lehtësisht të gjendshëm në burime të hapura. 
Raporti evidentonte një sërë dobësish të kërkimit shkencor si: mosfunksionimi i Këshillit të Politikës Shkencore dhe Zhvillimit Teknologjik (KPSHZHT); mos koordinimi i kërkimit shkencor me arsimin e lartë, që disiplinoheshin nga dy ligje të veçantë e që të krijonin idenë sikur këto dy çështje nuk lidhen me njëra–tjetrën; financimi i kufizuar për kërkimin shkencor, veçanërisht për institucionet universitare; mungesa e një fondacioni për financimin e shkencës; administrimi dhe organizimi jo i përshtatshëm i kërkimit shkencor; mungesa e vlerësimit të cilësisë së veprimtarisë kërkimore; numri i lartë i punonjësve shkencorë e administrativë nëpër institucionet kërkimore jashtë universiteteve; mosha relativisht e lartë e punonjësve shkencorë; mungesa e bashkërendimit të punës në projekte; cilësia e ulët e botimeve shkencore, mospërfshirja e studiuesve të Akademisë në procesin mësimor në universitet, etj. Raporti gjithësesi pohonte faktin se Akademia e Shkencave kishte një organizim e administrim më të mirë se institucionet e tjera, të përshtatëshëm e bashkëkohor.
Të gjitha këto konstatime ishin të drejta dhe kërkonin vëmëndjen dhe zgjidhjen e duhur. Për fat të keq zgjidhja që u propozua nuk rezultoi të ishte e duhura, masat që u ndërrmorrën nuk rezultuan efektive dhe sot, tetë vjetëve nga reforma e vitit 2006, mangësitë e konstatuara nga “Grupi i Ekspertëve” mbeten krejt njësoj, po aq të mprehta e të pazgjidhura. 
2006, reforma që tronditi rëndë traditën
Do qëndroja pak më gjatë te ajo pjesë e reformës që përbënte thelbin e propozimit të “Grupit të ekspertëve”, që preku fort institutet dhe qëndrat kërkimore të vendit, që cënoi në themel ekzistencën e tyre, që tronditi infrastrukturën dhe “thërmoi" e "treti” traditën e tyre shumëvjeçare. Një nga konstatimet e “Raportit të Grupit të Ekspertëve”, vinte në dukje se deri në vitin 2006, si pasojë e përqëndrimit kryesisht në institutet e Akademisë së Shkencave të kërkimit shkencor, puna shkencore në universitetet e vendit ishte lënë pas dore, ishte periferike. Për t'a korregjuar këtë dobësi, nga ekspertët u hodh ideja se në Shqipëri, sipas tyre si në tërë praktikën botërore, kërkimi shkencor duhet të përqëndrohej në të ardhmen vetëm në universitete. Zgjidhja e dilemave dhe mangësive të shkencës shqiptare u mendua se do të vinte nga integrimi i instituteve në departamentin përkatës të një fakulteti a universiteti; angazhimit të detyruar të personelit të instituteve në mësimdhënie, zvogëlimit drastik të numrit të punonjësve shkencorë dhe ndihmës, shkëputjes së instituteve shkencore nga Akademia e Shkencave dhe shndrimin e kësaj të fundit në një institucion honorifik, me pak shpenzime dhe një aparat administrativ të vogël. Ndoshta nga një rrezistencë më e fortë, apo për arsye të tjera të panjohura për mua, nga Akademia e Shkencave e dikurëshme mbetën të grupuara në Qëndrën e Studimeve Albanologjike vetëm një grup institutesh me objekt studimi nga fusha e historisë, gjuhësisë, etj, që nuk besoj se pësuan ndonjë reformim me impakt pozitiv si pasojë e reformës së vitit 2006. 
Sot, thuajse tetë vjet nga ajo reformë, me gjithë masat e propozuara, kërkimi shkencor mbetet po ai; madje me “shkrirjen” e instituteve si struktura më e organizuar kërkimore, kërkimi shkencor, zbatimet konkrete me karakter shkencor dhe sidomos shërbimet e specializuara që ata ofronin pësuan një rënie të ndjeshme. 
Ndoshta dikush edhe mund t’i kundërshtojë këto konstatime, por le ti drejtohemi vetëm një fushe, asaj mbi përmirësimin e ekosistemeve të Liqenit të Shkodrës apo Liqenit të Prespës dhe do shihet lehtë se i gjithë investimi financiar dhe njerëzor në këtë fushë ka dhënë shumë më pak ndaj asaj që shpresohej të arrihej. Njësoj, ende ligjet mbi arsimin e lartë dhe kërkimin shkencor mbeten të ndarë, dhe është pikërisht kjo ndarje që sot kërkohet të mënjanohet. 
Edhe për sa i përket mangësive të tjera të evidentuara nga ekspertët, thuajse të gjitha mbetën për më se tetë vjet në po atë situatë, ose u përkeqësuan. Vërtet, a është rritur gjatë harkut të tetë vjetëve financimi për shkencën? Aspak! A organizohet, planifikohet, financohet kërkimi shkencor mbi bazë projektesh në universitet apo institucione shkencore? Aspak! A vlerësohet sot performanca mbi kërkimin shkencor, apo cilësia e botimeve shkencore, pa folur për numrin e tyre? Përsëri jo! Vërtet punonjësit e institucioneve shkencore të “shkrirë” nëpër departamente u përfshinë në procesin e mësimdhënies, por shumica e tyre angazhohen si pedagogë të thjeshtë ushtrimesh e seminaresh, apo lektorë kryesisht në ciklin e parë të studimeve.  
Për mendimin tim, si pasojë e reformës se vitit 2006, jo vetëm që nuk u hodh hap përpara në kërkimin shkencor, por edhe ata pak institute kërkimore që në përballje me mospërfilljen, mungesën e financimit dhe kujdesit gjithësesi jepnin një kontribut me vlerë, sot nuk janë më të tillë, madje janë shumë nën nivelin që ata kishin përpara reformës, ndoshta disa janë në një gjendje "anemie" të thellë, pa asnjë mundësi shërimi. Gjithësesi, kjo është një pasojë që kërkon të analizohet më thellë se në një shkrim të tillë.

Read More