Monday, March 27, 2017
Prof. Dr. Albert Doja mbi Kerkimin Shkencor ne Fushen e Antropologjise.
Saturday, April 16, 2016
Ku eshte QSA - L. Boci
Panorama,
Sunday, November 1, 2015
Turpi dhe shkenca në akademizmin shqiptar - Analize
Postbllok, Andis Muka – (?)Tetor 2015
http://www.postbllok.com/turpi-dhe-shkenca-ne-akademizmin-shqiptar/
Kërkimi dhe edukimi – sfidat drejt së ardhmes’ emërtohej konferenca e organizuar nga Universiteti i Shkodrës në bashkëpunim me Universitetin për Biznes dhe Teknologji (Kosovë) në dt. 23-24 tetor. Vështirë t’i hiqet ndonjë presje konstatimit të Fatos Tarifës:
Qysh nga momenti kur vura re se programi i konferencës përmbante disa qindra kumtesa (saktësisht 567 të tilla), të përgatitura nga një numër dy-tri herë më i madh autorësh e bashkautorësh (kryesisht pedagogë që kërkojnë marrjen e gradës “Doktor” në shkenca ose titujt “Profesor” dhe “Profesor i asociuar”, si dhe studentë në kërkim të gradës doktorale), kuptova se konferenca në fjalë mund të ishte çdo gjë, veç jo një konferencë shkencore dhe, aq më pak, një konferencë ndërkombëtare.
Tarifa vijon pastaj me një kritikë plot ilustrime, që pretendon vendosjen e sistemin në shënjestër.Sistemi aktual i detyron doktorantët të paguajnë nga xhepi shuma jo të pakonsiderueshme për ta vuajtur deri në palcë kalvarin e karrierës akademike në këtë vend. Ai i shtyn drejt studimeve groteske, që prodhojnë vetëm numra studimesh e jo studime. Edhe më katastrofike është situata e atyre që këtë fazë e kanë kaluar, sepse për vend pune ose për ngjitje në karrierë duhet edhe ata të prodhojnë studime, të cilat, për mënyrën e funksionimit të kontekstit shqiptar në të gjitha hallkat, fatkeqësisht degjenerojnë në numra pjesëmarrjesh e çertifikatash.
Për ta thënë me fjalët e Tarifës, ky handikap ka prodhuar një “koktej sëmundjesh të rënda e kronike, si diletantizmi, plagjiarizmi, fiktiviteti, klientelizmi e favoritizmi, çfarë e kanë lënë dekada pas modernizimin e arsimit të lartë dhe kërkimin e mirëfilltë shkencor”. Mund të zgjatemi në analiza të pafund, por pyetja është përherë ajo që ka shtruar sociologu: “ç’duhet bërë?”. Përgjigja e tij është po aq koncize: “e vetmja mënyrë për të filluar kurimin e këtyre sëmundjeve është respektimi i standardeve dhe i kërkesave rigoroze për veprimtari të vërtetë bashkëkohore në fushën e arsimit të lartë e të shkencës dhe për marrjen e gradave e të titujve akademikë”.
Kjo zgjidhje, e vagullt dhe mekanike, lë sërish në këmbë sistemin ose, më saktë, një pjesë të tijën, atë pra që nga brenda e me këto mekanizma është doktoruar e profesoruar dhe tani pretendon se ka tagrin e autoritetit të kontrollit mbi respektin. Tingëllon njëlloj me fjalët e Tancredi-t në Il Gattopardo: “nëse duam që gjithçka të qëndrojë siç është, duhet që gjithçka të ndryshojë”. Megjithëse ironia e Giuseppe Tomasi di Lampedusa i adresohej Italisë që po lindte, ajo është aktuale për shumë realitete në kapërcyell, siç ishte dhe vazhdon të jetë Shqipëria e pas ’90, ku për të mos ndryshuar pushteti ndryshohet kostumi.
‘Respektimi i standardeve’ kërkon njerëz. Të njëjtit njerëz që i kanë vendosur e ushqyer standardet e stekës dhe kanë lejuar degradimin aktual janë ilustrim më se i mjaftueshëm i mundësisë së evazionit të rregullit. Ka qenë pikërisht pretendimi për të rritur standardet e kërkimit shkencor në Shqipëri që ka prodhuar këtë parodi. Për aq sa mund të vendosen kritere rreth kërkimit shkencor, ato nuk i zëvendësojnë dot kriteret personale ose shoqërore të vlerësimit.
Një ndër mangësitë themelore të kërkimit shkencor në Shqipëri është mendimi kritiko-analitik, i cili gjeneron debat akademik ose minimumi etikë të tillë, që natyrisht mundësohet (dhe vetvetiu prodhon) nga një klimë lirie e meritokracie, dy gjëra pothuajse tërësisht të huaja për realitetin ku jetojmë, përderisa studenti shqiptar stërvitet që nxënës me autoritarizëm. Parimi ‘mësuesi është një mësim para nxënësit’, e kësisoj autoritet i padiskutueshëm i dijes, aplikohet edhe në rangjet më të larta të akademizmit, ku garohet mes kolegësh dhe ku në kushte të barabarta juridiko- administrative autori i dy librave beson se ka autoritet intelektual mbi autorin e vetëm një libri (njësitë diferencuese mund të jenë nga më të ndryshmet), duke vendosur si kriter sasinë e jo cilësinë. Ndërsa ajo çka studiuesi shqiptar përgjithësisht nëpërkëmb është turpi, që në zhargonin e përditshëm quhet fytyrë. Dhe turpin nuk e rregullojnë kriteret apo standardet e kërkimit shkencor.
Me pak fjalë turpi është ndjesi shqetësimi personal (ose edhe kolektive) e krijuar nga raportimi me Tjetrin. Filozofi Umberto Galimberti e shpjegon origjinën e fjalës italiane vergogna (turp) mevereor gognam, që do të thotë ‘frikë nga turpi’ ose ‘frikë nga ekspozimi publik’. Edhe pse etimologjia e propozuar nga Galimberti është e gabuar (origjina e fjalës është verecundia), mbetet fakt prodhimi i turpit nga ekspozimi ndaj Tjetrit. Duke qenë produkt social, po aty përcaktohet përkufizimi i tij bashkë me rregullat përkatëse, që ndryshojnë në kohë e hapësirë.
Në realitetin e sotëm shqiptar mund të shkaktojë turp për një prind nëse fëmija i tij nuk ekspozon veshje firmato dhe celular iPhone, për një politikan nëse nuk shfaq makinën ose gruan luksoze, për një gazetar nëse nuk bën selfije poshtë e lartë nëpër botë, për një akademik ose një mësuese nëse nuk hekurosin etiketën e kostumit apo fytyrën e flokët (jo më kot në konferencat shqiptare garojnë çanta e kollare). Për ta nuk ka publikisht rëndësi rezultati në shkollë, origjina e pasurisë, niveli i gazetarisë, niveli i mësimdhënies dhe cilësia e studimit akademik. Është turp të hyhet në rrethrrotullim pa makinë vezulluese, por jo t’i “vidhet” Tjetrit radha dhe e drejta për të qarkulluar. Shembulli i fundit, sa banal aq edhe familjar, e përmbledh diferencën: amplifikohet turpi në sjelljet publike që nuk ndikojnë (të paktën drejtpërdrejtë) te Tjetri, kurse turpi i sjelljeve (publike) ndikuese te Tjetri afrohet me shkathtësinë.
Do të kishte qenë anomali sikur ‘shoqëria e birëkurvizmit’ të mos ishte shtrirë edhe në sektorin universitar. Për të njëjtat ligjësi, studenti kopjon, pedagogu merr ryshfet ose bën sikur jep mësim, studiuesi merr pjesë në një konferencë në 10 kumtesa. Asnjë nuk ka turp dhe të gjithë janë thjesht të shkathët, sepse lëvizin sipas kushteve të sistemit. Në qoftë se studenti kopjues dhe pedagogu i korruptuar ndëshkohen nga ligji, edhe pse mungesa e turpërimit (aktualisht e pa imponuar nga shoqëria për fenomene të tilla) do t’i mbajë në qarkullim si specie të shkathëta të kryqëzimit mes Njeriut të Ri dhe Njeriut të Tranzicionit, studiuesi me shumë kumtesa është në përputhje me rregullat e lojës. Kujdesi nga ekspozimi publik i punimeve shkencore personale mund të jetë shqetësimi i tij i fundit.
Nuk duket të ketë nuanca të kësaj natyre shqetësimi i sociologut Tarifa. Së pari, profesori i irrituar ka anashkaluar emra me peshë në sistem, duke përzgjedhur iniciale, si J. B. (10 kumtesa), që s’thonë asgjë. Për shembull, mes rasteve me 4 kumtesa ka preferuar të mos citojë kolegun e tij të deridjeshëm të UET-it, që, për kuriozitet, në konferencë ishte (bashkë)autor (2 herë) me familjarët e tij dhe (1 herë) me pronarin e madh H. Ç. Së dyti, dhjetë kumtesa në një konferencë pasqyrojnë nivelin akademik jo shumë më ndryshe se sa botimi i 5 librave nga Tarifa në një vit (2014), që, duke hequr një ribotim (gjithsesi i shtuar me 117 faqe), përkthehen në rreth 4 faqe shkencë çdo ditë, të cilat kërkojnë më shumë se aq për t’u prodhuar, përveçse shoqërojnë angazhimet didaktike, studimore, daljet në shtyp e media, leksione, seminare, konferenca e tubime të tjera akademike, administrim, ceremoni zyrtare dhe pjesën private të ditës. Në qoftë se Tarifa shkruan 1367 faqe shkencë (po lëmë të tjerat) në një vit dhe ruan kriteret, nuk duhet të jetë e pamundur ruajtja e kritereve në 10 kumtesa me gjithsej 50-60 faqe në total, për një hark kohor një vjeçar, nga një doktor anonim, i cili ashtu si Tarifa pret të profesorohet nga i njëjti sistem. Serioziteti, ndershmëria, fytyra janë virtyte të papërcaktueshme nga standardet kërkimore dhe as nuk maten me tituj e snobizëm akademik.
http://www.postbllok.com/turpi-dhe-shkenca-ne-akademizmin-shqiptar/
Tuesday, October 27, 2015
Protoshkenca dhe pseudoshkenca shqiptare
26 Tetor 2015 10:34
http://www.mapo.al/2015/10/protoshkenca-dhe-pseudoshkenca-shqiptareKundër diletantizmit, fiktivitetit e favoritizmit në arsimin e lartë dhe në shkencë
Nuk kisha marrë pjesë asnjëherë në një “konferencë ndërkombëtare” të organizuar nga ndonjë prej universiteteve publike shqiptare në rrethe. Për herë të parë mora pjesë në një “konferencë” të tillë fundjavën që shkoi. Veprimtaria, e cilësuar si “International Conference”, u zhvillua në Shkodër. Organizatorë të saj ishin Universiteti “Luigj Gurakuqi” i këtij qyteti dhe Universiteti i Biznesit dhe Teknologjisë (UBT) në Kosovë. Vendosa të merrja pjesë në atë konference për dy arsye: për të prezantuar disa ide se si mund të ndihmojë kërkimi në shkencat sociale në informimin dhe hartimin e politikave sociale në vendin tonë dhe, nuk e fsheh, për të parë mënyrën dhe nivelin e përgatitjes së një konference ndërkombëtare të organizuar nga një institucion shqiptar i arsimit të lartë (këtë herë në bashkëpunim edhe me një institucion të ngjashëm në Kosovë).
Qysh nga momenti kur vura re se programi i konferencës përmbante disa qindra kumtesa (saktësisht 567 të tilla), të përgatitura nga një numër dy-tri herë më i madh autorësh e bashkautorësh (kryesisht pedagogë që kërkojnë marrjen e gradës “Doktor” në shkenca ose titujt “Profesor” dhe “Profesor i asociuar”, si dhe studentë në kërkim të gradës doktorale), kuptova se konferenca në fjalë mund të ishte çdo gjë, veç jo një konferencë shkencore dhe, aq më pak, një konferencë ndërkombëtare.
Pse jo një konferencë shkencore?
Sepse shkenca është një sipërmarrje e vështirë dhe e mundimshme, që kërkon njohjen dhe zotërimin e mirë të teorive shkencore dhe përdorimin e një aparati konceptual e të metodave me anë të së cilave synohet t’u jepen përgjigje (jo thjesht të përshkruhen) çështjeve të vështira, të reja ose të panjohura në botën natyrore dhe atë shoqërore në të cilin jetojmë. Kërkimi shkencor, siç dihet fare mirë nga kushdo që e ka bërë atë pjesë të ethosit e të veprimtarisë së vet profesionale, kërkon kohë, përgatitje, kualifikim, mundim dhe është i kushtueshëm. Ai realizohet përmes shtrimit të hipotezave kërkimore, njohjes e përdorimit të metodave bashkëkohore të hulumtimit, vëzhgimeve, testimeve, matjeve, eksperimenteve dhe argumentimit të informuar e të udhëhequr nga një bazë teorike dhe domosdo një mendimi racional kritik, që nuk merr asgjë për të vërtetë absolute.
Nëse shihen vetëm titujt (jo përmbajtja) e 567 kumtesave që do të duhej të mbaheshin në atë konferencë (them do të duhej të mbaheshin sepse rreth 70-80 për qind e kumtesave të programuara nuk u mbajtën), kupton fare qartë se, në masën dërrmuese të tyre, këto kumtesa nuk përfaqësojnë aspak punime shkencore dhe nuk do të konsideroheshin të tilla askund, në asnjë institucion serioz të arsimit të lartë dhe në asnjë veprimtari të vërtetë të karakterit shkencor. Disa prej titujve të kumtesave, përshtatur në shqip nga autori i këtyre radhëve prej një anglishteje shumë të varfër e plot gabime në programin e publikuar të asaj konference, vijojnë më poshtë: “Një vështrim i përgjithshëm mbi Fjalorin e Gjuhës Shqipe të z. [Mehmet] Elezi”, “Teknologjia e informacionit dhe e komunikimit”, “Gjuha shqipe: historia dhe perspektiva e saj”, “Muzika si profesion apo si edukim për të gjithë”, “Mësimdhënia dhe teoria e mësimdhënies”, “Prindërit, fëmijët dhe shkollimi i tyre”, “Politikat europiane për cilësi në arsimin e lartë”, “Të jesh a të mos jesh dixhital nuk shtrohet më si çështje”, “Përdorimi i teknologjisë në sistemin arsimor”, “Parashikimi i kursit të shkëmbit mes dollarit dhe lekut”, “Shqipëria drejt tipit të kapitalizmit të saj post-tranzicion”, “Ndjeshmëria e konsumatorit shqiptar ndaj ushqimeve organike” dhe, po nga i njëjti autor, “Vlerësimi i preferencave të konsumatorëve për kos: rasti i Shqipërisë”, “Memorizimi i fjalëve në gjuhën angleze”, “Saktësia dhe gabimet në literaturën ushtarake anglisht”, “Virgjili në ‘Komedinë Hyjnore’ të Dantes”, “Portreti i grave shqiptare në romanet e para të Ndoc Nikajt”, “Europa dhe rrënjët e saj mesjetare”, “Roli i NATO-s në ruajtjen e paqes”, “Inteligjenca: faktori gjenetik apo ai mjedisor”, “Martesat mes njerëzve të të njëjtit seks: prindërit gay dhe fëmijët e tyre”, “Morali publik dhe ai privat”, “Mbrojtja e minoriteteve, vlerë themelore e së drejtës ndërkombëtare”, “E drejta kushtetuese, e drejtë themelore në prag të globalizimit”, “Çfarë e bën Holokaustin një genocid tipikisht tipik” dhe, po nga i njëjti autor, “A ishte Holokausti kaq i ndryshëm nga forma të tjera historike të genocidit”, “Transporti ndërkombëtar i mallrave në Republikën e Shqipërisë”, “Integrimi Europian, një histori suksesi”, “E drejta për informacion” dhe, po nga i njëjti autor, “E drejta për gjykim të paanshëm”, “Kafshët shoqëruese dhe shëndeti i fëmijëve në Shqipëri” etj.
I kërkoj ndjesë lexuesit për listën e gjatë të titujve të kumtesave të sipërpërmendura, por e siguroj se kjo listë mund të kishte qenë shumë herë më e gjatë, nëse do të kisha qenë më skrupuloz në shqyrtimin e saj. Titujt e mësipërm flasin më shumë se çdo koment që mund të bëja unë. Tema pafundësisht të përgjithshme, të formuluara në mënyrë aspak akademike, madje, shpesh herë, absurde, për çështje shumë herë irrelevante, të njohura e të stërnjohura në atë masë, sa janë bërë pjesë e asaj që e quajmë dije e zakonshme, ose “conventional wisdom”, tema që trajtojnë çështje për të cilat nuk raportohen gjetje empirike të reja dhe as bëhet përpjekje për të përgjithësuar teorikisht të dhëna ekzistuese. Asnjë nga këto tipare, të konstatuara lehtësisht në mënyrën se si janë formuluar titujt e pjesës më të madhe të kumtesave, nuk janë tipare të një veprimtarie shkencore të mirëfilltë.
Më tej më tërhoqi vëmendjen fakti paradoksal (por kaq tipik në jetën “akademike” shqiptare të viteve të fundit), se shumë kumtesa kishin për autor të njëjtin person, madje më shumë se dy-tri herë. “Studiueset” E.D., E.B. dhe L.M. duhej të mbanin çdonjëra tri kumtesa, prej të cilave dy në të njëjtin panel. “Studiues” të tjerë si, E.M. dhe E.Zh. duhej të mbanin secili 5 kumtesa dhe, po kështu, 5 kumtesa duhej të mbante edhe Prof. E.H. nga Kosova, prej të cilave 3 në të njëjtin panel. Mund të vazhdoja me raste të tjera të ngjashme, por mjafton të përmend rastin më flagrant që munda të konstatoj, atë të z. J.B. në Universitetin e Shkodrës, emri i të cilit figuronte në programin e konferencës, si bashkautor, në 10 kumtesa, 5 prej të cilave duhej të mbaheshin në dy panele.
Pse jo një konferencë ndërkombëtare?
Është bërë e modës në Shqipëri që çdo tubim, në të cilin marrin pjesë dy-tre shtetas të huaj, të quhet “konferencë ndërkombëtare”. Është e vërtetë se komiteti organizator dhe ai shkencor i asaj konference kishin në përbërjen e tyre tek-tuk edhe ndonjë emër nga SHBA, Austria, Italia (madje edhe ndonjë nga Letonia e Japonia), por kush nga ne nuk e di se emrat që përfshihen në “komitete” të tilla janë thjesht dhe vetëm emra të njohurish, që nuk luajnë asnjë rol në organizimin e aktiviteteve të tilla dhe nuk i “ndërkombëtarizojnë” ato. Konferencë ndërkombëtare nuk të bëjnë as sponsorizuesit e huaj, të cilët, në këtë konferencë ishin të shumtë. Donatorët e huaj nisen nga qëllimi i mirë për të ndihmuar zhvillimin e arsimit të lartë e të kërkimit shkencor në një vend në zhvillim, si Shqipëria, por paratë e tyre nuk garantojnë nivelin akademik dhe atë ndërkombëtar të një konference të tillë.
Ato çka e bëjnë një konferencë shkencore të organizuar në Shqipëri edhe ndërkombëtare janë pjesëmarrja e gjerë e cilësore e studiuesve të huaj, gjuha angleze e përdorur në të, si lingua franca e shkencës dhe e kulturës në kohën e sotme, tematika shkencore, interesi dhe vlerat e së cilës dalin përtej kufijve të ngushtë të një vendi, natyra novatore e trajtimit të çështjeve në nivele bashkëkohore etj. Në të gjithë këta elementë, konferenca e javës së shkuar jo vetëm nuk ishte një konferencë ndërkombëtare, por nuk mund të quhet, madje, as edhe një konferencë kombëtare, për shkak se në të nuk merrnin pjesë figurat më të njohura të shkencës shqiptare dhe nuk u prezantuan arritjet më të mira në nivel kombëtar në ato fusha kërkimi që u bënë pjesë e programit të saj. Nëse shihet programi i kësaj konference, pjesëmarrësit e huaj ishin kryesisht nga Kosova, Mali i Zi dhe Maqedonia, madje edhe këta numëroheshin me gishtat e të dy duarve. Një pjesë e mirë e pjesëmarrësve në konferencë i kumtuan punimet e tyre në gjuhën shqipe, ndërsa një pjesë tjetër me shumë mundim iu drejtuan auditorit në anglisht. Përgjithësisht, tematikat e kumtesave të mbajtura ishin thuajse tërësisht lokale, ose kombëtare, ndërsa, të paktën për ato kumtesa që dëgjova, niveli i tyre, me ndonjë përjashtim të rrallë, ishte më i dobët edhe se niveli i një eseje kërkimore të një studenti të mirë në nivelin “Bachelor”.
Por, nëse jo një konferencë shkencore dhe jo ndërkombëtare, atëherë ç’farë?
Një “konferencë” sa për të marrë një “Certificate of Participation”, për ta futur në dosje deri në plotësimin e “dokumentacionit” që kërkon ligji për të marrë gradën “Doktor i shkencave”, ose titujt “Profesor i Asociuar” dhe “Profesor”. Thjesht kaq. Rezultat i një sistemi të korruptuar të arsimit të lartë e të kërkimit shkencor që gjeneron vetveten. Z. J.B. që përmenda më sipër, ka gradën “doktor”, por me 10 kumtesat e tij në këtë konferencë, prej të cilave druaj nëse ka lexuar ndonjë, ky individ “i plotëson” kriteret ligjore për të marrë titullin “Profesor i asociuar”. Just like that! Dhjetë “simite” të nxjerra nga furra për një ditë mjaftojnë për t’u bërë “profesor”. E njëjta gjë mund të thuhet dhe për shumë të tjerë që, në programin e një konference të vetme, “regjistrojnë” 3, 4, 5 ose më shumë “kumtesa”, shpeshherë duke bërë “bashkautor” bashkëshortin, vajzën ose fqinjin e tyre.
Kjo është vetëm njëra anë e medaljes. Ditën e konferencës m’u dha rasti të vizitoja dy salla në një prej ndërtesave të Universitetit të Shkodrës, ku ishin planifikuar të mbaheshin sesionet tematikë në fushën e shkencave sociale dhe atë të arsimit të lartë. Në panelin ku do të flisja ishin regjistruar 18 diskutantë por, veç meje, i pranishëm ishte vetëm një prej tyre. Në një situatë të tillë, kur nga 18 diskutantë mungonin 16, drejtuesi i panelit me naivitet na ftoi të “bisedonim mes nesh”, duke u shprehur, se, sidoqoftë, në korridor na priste një “certifikatë pjesëmarrjeje”!!! Pas dështimit të këtij paneli, iu bashkova një paneli ku diskutohej mbi problemet e arsimit të lartë. Paneli ishte planifikuar të zgjaste dy orë dhe në të do të duhet të prezantoheshin 23 kumtesa!!! Pesë minuta për çdo kumtesë. Pa pyetje, pa debat. Por, edhe këtu, vetëm 7 kumtesa u mbajtën (sepse vetëm 7 pjesëmarrës ishin në sallë) dhe, prej tyre dy u mbajtën nga i njëjti person. I njëjti avaz i prodhimit të “simiteve” për konsum ditor!
Në një konferencë “ndërkombëtare” si kjo, pjesëmarrja e atyre regjistrohen të diskutojnë nuk ka aspak rëndësi. Ti mund të ndodhesh fizikisht në Tiranë, në Prishtinë, në Tetovë, madje edhe në Honolulu dhe, përsëri, virtualisht, mund të jesh “pjesëmarrës” në një konferencë që mbahet në Shkodër, sa kohë që ke u ke paguar organizatorëve të saj një “fee” pjesëmarrjeje disa dhjetëra Euro. Dhe nëse regjistrohesh për më shumë se një kumtesë, paguan më shumë, edhe pse të bëhet “discount”. “Fee”-të e konferencave të tilla janë padyshim një e ardhur e mirë për këdo që organizon konferenca të tilla. Por ato janë, gjithashtu, të pranueshme, madje një zgjidhje oportune për këdo që ka “nevojë” të blejë një certifikatë, me të cilën u dëshmon autoriteteve të institucionit të vet “pjesëmarrjen” në një “konferencë ndërkombëtare” dhe “prezantimin” në të të një kumtese, madje të një serie kumtesash, nëse të nevojiten më shumë se një certifikatë.
Ç’duhet bërë?
Rastet e përmendura më sipër janë vetëm disa, një pjesë fare e vogël, lehtësisht të identifikueshme nga një vështrim i përciptë i programit të publikuar të kësaj konference. Nëse gjykojmë e vlerësojmë standardet dhe nivelin e shkencës shqiptare, konferenca si kjo, që fatkeqësisht përbëjnë tipiken e tubimeve të tilla, janë një tregues domethënës. Arsimi i lartë dhe shkenca shqiptare kanë kohë që vuajnë nga një koktejl sëmundjesh të rënda e kronike, si diletantizmi, plagjiarizmi, fiktiviteti, klientelizmi e favoritizmi, çfarë e kanë lënë dekada pas modernizimin e arsimit të lartë dhe kërkimin e mirëfilltë shkencor. E vetmja mënyrë për të filluar kurimin e këtyre sëmundjeve është respektimi i standardeve dhe i kërkesave rigoroze për veprimtari të vërtetë bashkëkohore në fushën e arsimit të lartë e të shkencës dhe për marrjen e gradave e të titujve akademikë. Ligji i ri për Arsimin e Lartë dhe Kërkimin Shkencor në Institucionet e Arsimit të Lartë krijon vetëm premisat për kurimin e sëmundjeve të tilla. Përmirësimi i vazhdueshëm dhe implementimi rigoroz i këtij ligji janë mënyra për të dalë nga gjendja e protoshkencës dhe e pseudoshkencës në terrenin e vërtetë të kërkimit shkencor e të zhvillimit teknologjik në vendin tonë.
*Prof. dr. Fatos Tarifa, sociolog
http://www.mapo.al/2015/10/protoshkenca-dhe-pseudoshkenca-shqiptareWednesday, July 22, 2015
Miratohet ligji i arsimit te larte
1. Drafti final i ligjit qe eshte miratuar ne parlament: ketu
2. Relacioni per parlamentin: ketu
3. Krahasimi me projekt-ligjin e shperndare ne janar 2015: ketu
Gazeta Panorama, 22 Korrik 2015, “Seanca maratonë, ligji për Arsimin e Lartë miratohet me 78 vota. Opozita braktisi votimin”
Deputetët e opozitës dhe të maxhorancës kanë diskutuar deri në orët e vona të mëngjesit për nismën Ministrisë së Arsimit. [Ata] e kanë quajtur projektligjin e arsimit të lartë si antikombëtar dhe që do të cenonte rëndë arsimin e lartë në vend. Në seancën e djeshme kanë folur rreth 40 deputetë të të dy kampeve politike, ndërkohë që Kryeministri Rama dhe ishkreu i qeverisë Berisha kanë replikuar me njëri-tjetrin për rreth dy orë rresht.
Rama dhe Berisha janë thumbuar gjatë seancës për godinën e Kryeministrisë, artikullin e “Financial Times” dhe rritjen ekonomike.Deputetja Topalli e ka kundershtuar ligjin duke thene: “Refuzojeni këtë ligj. Sepse një milion të papunët nuk kanë 3 apo 4 mijë euro për të paguar universitetin. Në këtë tarifë nuk përfshihen librat, transporti. Refuzojeni këtë ligj, sepse ky është ligji që u thotë të rinjve, ikni. Ky kryeministër ka zgjedh të bëjë tregti diplomash”,-deklaroi Topalli.
Ndërkohës, sipas ministres së Arsimit, Lindita Nikolla, reforma në arsimin e lartë krijon një vizion të ri për Universitetet në Shqipëri.
http://www.panorama.com.al/seanca-maratone-ligji-per-arsimin-e-larte-miratohet-me-78-vota-pro/
Panorama 23 Korrik, 2015 “Deputetët që s’votuan ligjin e arsimit të lartë. PDIU, Blushi, Angjeli, Braçe e Gaçi nga PS”
Ndërsa opozita është larguar nga salla disa minuta para nisjes së votimit, duke e kundërshtuar procesin, por duke lënë vetëm kartat e votimit në fole për të quajtur prezencën në sallë.
Por, veç të djathtëve që ikën, sipas sistemit të votimit të Parlamentit janë dhe 12 deputetë të maxhorancës së majtë, të cilët edhe pse rezultojnë sipas elektronikës prezentë në sallë, nuk kanë votuar.
Pra janë 4 deputetë të Partisë Socialiste, që nuk kanë marrë pjesë në votim dhe një deputete e Lëvizjes Socialiste për Integrim. Konkretisht, sipas dokumentit zyrtar të votimit, deputeti i PS-së, Ben Blushi, nuk ka marrë pjesë në votim, po ashtu edhe deputetët e majtë Anastas Angjeli, Erion Braçe dhe Artan Gaçi.
Kurse nga LSI-ja nuk ka marrë pjesë në votim deputetja Monika Kryemadhi. Projektligji i arsimit të lartë nuk është votuar as nga aleatët e rinj, pesë deputetët e Grupit Parlamentar të Partisë Drejtësi, Integrim dhe Unitet.
Në dokumentin zyrtar të votimit, deputeti Shpëtim Idrizi quhet si prezent në sallë, por nuk ka votuar. E njëjta gjë edhe për deputetët e tjerë, Omer Mamo, Tahir Muhedini, Aqif Rakipi dhe Dashamir Tahiri.
Ndërsa nga deputetët pa grup parlamentar, nuk ka votuar Tom Doshi, Vangjel Dule dhe Nard Ndoka. I vetmi që rezulton si mungues në sallë është deputeti Mark Frroku, i cili është në gjendje arresti.
Gazeta Shqip, 22 Korrik 2015 “Arsimi i lartë, Rama: Reformë historike. Berisha: Ligji i mbyll dyert të varfërve”
Rama e ka cilësuar Pr/ligjin e ri si një reformë historike dhe ka akuzuar opozitën dhe qeverinë e drejtuar nga Berisha në 8 vjet se bën propagandë të vajtueshme kur flet për “mbyllje të dyerve të të varfërve në arsimin e lartë”.
“Ky është një proces shembullor, gjithëpërfshirës për këtë reformë historike të arsimit të lartë. Situata para vitit 2013 kur aleanca jonë erdhi në pushtet, ishte e rënduar, që nga spektakli i “part-time”-it të famshëm, deri te vegjetimi i botës së arsyes, – u shpreh kryeministri. – Në kohën e PD-së, Shqipëria diplomonte studentë të shtunave e të dielave me sistemin e famshëm “part-time” një numër të barabartë me atë të studentëve që diplomoheshin në arsimin e lartë”.
Sipas Ramës, “në sistemin “part-time” kishte 28.117 studentë. Ky është sistemi që ngritën këta, dhe kjo ishte një zgjedhje politike, jo arsimore, për të mos u përballur me plagën e papunësisë rinore, duke u thënë të rinjve, ja ku i keni universitetet dhe pastaj çohuni, – shtoi Rama. – Dhe e gjithë propaganda në emër të bujarisë për të varfrit, është një propagandë e vajtueshme. Ajo ka qenë një zgjedhje politike për të blerë kohën në pushtet. Kjo nuk ka sjellë më shumë njerëz të arsimuar, por më shumë njerëz të diplomuar. Diplomoheshin studentë edhe në fundjavë. Ata të varfrit, siç i quani ju, diplomuan fëmijët, por dolën të humbur”.
…
Në seancën e jashtëzakonshme të Kuvendit për Pr/ligjin për arsimin e lartë, ish-kryeministri Sali Berisha ka thënë se sistemi më i mirë është ai i Britanisë së Madhe.
Sipas tij, kjo reformë mbyll dyert e universiteteve publike dhe u mbyll dyert studentëve të varfër. “Shqipëria ka një përqindje të ulët të arsimit të lartë. Më përpara kishin frikë të arsimonin të rinjtë, por unë nuk ua mbylla dyert shtresës së varfër. Në botë numri i studentëve u katërfishua, ndërsa në Shqipëri përmes kësaj reforme është në reduktim. Kjo reformë është anti-kombëtare, jemi vendi më i pashkolluar në Europë. Unë them se ka mekanizma për të rritur cilësinë, por ky që doni të votoni ju nuk është modeli britanik, por një model që i mbyll dyert të rinjve të varfër”, – tha Berisha.
Sipas Berishës, “pr/ligji plotëson dëshirën tuaj për t’u shkolluar sa më pak. Ky pr’ligj është e kundërta e atyre të këshilluar nga Bashkimi Europian. Duhet të respektohet autonomia e pedagogëve. Pa liri akademike nuk ka rezultate”.
Monday, October 13, 2014
Zyhdiu rrëfen
Zyhdi Dervishi, pedagog në Fakultetin e Shkencave Sociale rrëfen në një libër të fundit mbi kërkimin shkencor në vitet e regjimit totalitar.
Gazeta Panorama, dt. 13 Dhjetor 2013.
Pjesë nga libri (lutemi që kush ka mundësi të vendosë në dispozicion të blogut një kopje digjitale të veprës, të kontaktojë në arsimishqiptar@gmail.com)
“Janë shoshitur mijëra e mijëra fakte, të dukshme dhe të padukshme, nga jeta e përditshme e shqiptarëve në rrjedhën e disa viteve, dhjetëvjeçarëve e shekujve, që dëshmojnë disa prirje kryesore vetëzhvilluese të kulturës shqiptare, si mungesa e ndjenjës së hierarkisë, mungesa e ndjenjës së realitetit, prirja konservative etj.”.
Marrëzia për të pajisur me të tilla edhe punonjës me klasë fillore apo shtatëvjeçare dhe përfshirja e tyre në Akademinë e Shkencave. Në vitin 1968, sipas një udhëzimi të Këshillit të Ministrave të Republikës Popullore të Shqipërisë, u organizua një diskutim i gjerë për format e organizimit të punës kërkimore-shkencore, eksperimentale dhe për gradat e titujt shkencorë. Përcollën me shkrim në zyrën përkatëse të Këshillit të Ministrave rezultatet e diskutimeve mendimet e propozimet e tyre Ministria e Industrisë, Ministria e Bujqësisë, Ministria e Tregtisë, Ministria e Transportit, Ministria e Arsimit, Ministria e Komunikacionit, etj. Në këto diskutime vihet re një kuptim fare i thjeshtëzuar për punën kërkimore-shkencore, për shkencën dhe shkencëtarët e vërtetë.
Në diskutime të tilla mbizotëron ideja se edhe njerëzit që dallohen për shkathtësi praktike në zgjidhjen e problemeve të thjeshta të organizimit e prodhimit në fushën e bujqësisë, të industrisë etj., të trajtohen si punonjës shkencorë, të cilët meritojnë edhe grada e tituj shkencorë sikurse pedagogët e shkollave të larta dhe punonjësit kërkimorë të instituteve shkencorë. Në shkresën përkatëse të Ministrisë së Bujqësisë për këtë çështje, pasi kritikohet praktika e dhënies së gradave dhe titujve shkencorë vetëm për specialistët me arsim të lartë që punojnë si pedagogë në shkollat e larta dhe studiues në institucionet kërkimore-shkencore, theksohet: “Me eksperimentimin shkencor masiv që ka shpërthyer në kooperativat bujqësore dhe në ndërmarrjet e bujqësisë kanë dalë ekperimentatorë të talentuar, eksperimentet e të cilëve jo vetëm kanë vlerë eksperimentale, por e kanë çuar dhe e çojnë përpara prodhimin. Këta eksperimentatorë nuk janë vetëm specialistë të lartë, por edhe të mesme, mjeshtër, brigadierë dhe shumica e tyre janë punonjës të thjeshtë. Prandaj dhënia e titujve shkencorë duhet të shtrihet edhe në sferën e punonjësve të prodhimit. Në radhë të parë njerëzve të prodhimit u duhet dhënë titulli “Bashkëpunëtor tekniko-shkencor”. Dhënia e këtij titulli të jetë në bazë të punës kërkimore që ai ka bërë, në bazë të referimeve që ai ka bërë për disa vjet në sesionet shkencore… eksperimentatorëve më të talentuar të prodhimit t’u jepen edhe titujt “Bashkëpunëtor shkencor i ri”, “Bashkëpunëtor shkencor i vjetër” e me radhë, pa bërë asnjë dallim nga dhënia e titujve të instituteve kërkimore ose të institucioneve të tjerë” (AQSH, F.890, v.1968)
Sipas këtij dokumenti, titulli “Bashkëpunëtor i vjetër shkencor”, që u akordohej punonjësve të instituteve kërkimore-shkencore dhe ishte i barasvlershëm me titullin “Docent” që u akordohej edhe punonjësve me arsim fillor ose shtatëvjeçar, të cilët në sajë të intuitës e të shkathtësive praktike kishin zgjidhur probleme të thjeshta të prodhimit dhe sidomos të organizimit të prodhimit, që kishin të bënin me veçori në zona të caktuara të vendit. Mendësi të tilla të zyrtarizuara në shumë dokumente të atyre viteve, në thelb shprehnin nënvleftësim, shpërfillje të hierarkisë në fushën e shkencës, sepse njerëzit e shquar për veprimtari praktike, që nuk kishin lidhje me kërkimin shkencor të mirëfilltë trajtoheshin si shkencëtarë.
Përgjatë viteve të të ashtuquajturit Revolucion i Madh Proletar Kinez dhe sidomos pas ndërprerjes (1978) së marrëdhënieve me Republikën Popullore të Kinës, në shoqërinë shqiptare artikulohej gjithnjë e më dendur termi “kinezëri”. Me këtë term karakterizoheshin me humor, me ironi e deri në sarkazëm modele sjelljeje, veprime e mendësi vulgare, të çuditshme, ekscentrike deri në absurd, që nuk kishin asgjë të përbashkët me traditat kulturore shqiptare dhe europiane. Në fushën e veprimtarisë kërkimore shkencore u shfaqën dukuri të kësaj natyre që tejkalonin çdo kinezëri, sidomos në vitet e ashpërsimit të luftës së klasave “kundër ideologjisë borgjeze e revizioniste”. Të tillë kanë qenë edhe vitet 1973-1981. Për të ilustruar këtë ide, mjafton t’i referohemi një raporti “Mbi punën e kryer nga grupi i posaçëm për luftën kundër burokratizimit” në sistemin e Akademisë së Shkencave, të hartuar në gjysmën e parë të vitit 1975. Pasi flitet për pakësimin e numrit të punonjësve me 19,2% (nga 715 në 578), për shtimin e numrit dhe të peshës specifike të punonjësve shkencorë që do të qarkullonin, në këtë raport theksohet domosdoshmëria e përçimit të frymës revolucionare të klasës punëtore ndër punonjësit e Akademisë së Shkencave edhe përmes përfshirjes së punëtorëve në strukturat drejtuese të saj të të gjitha niveleve: “Grupi i punës mendon që në forumet drejtuese të Akademisë të ketë edhe punëtorë të ardhur direkt nga prodhimi. Kështu mendohet që në përbërjen e Asamblesë, përveç anëtarëve edhe anëtareve korrespondentë të Akademisë, të bëjnë pjesë me të drejtë të plotë vote edhe një numër i caktuar punëtorësh të prodhimit. Disa prej tyre mendohet të zgjidhen si anëtarë të Presidiumit. Në seksione të zgjerohet pjesëmarrja e punëtorëve dhe, si këta, ashtu edhe anëtarët e tjerë të jashtëm të kenë të drejtë të plotë vote. Në aparatin e Akademisë duhet të ketë punëtorë. Kryesia dhe organizatat bazë të Partisë kanë propozuar që drejtori i Drejtorisë Ekonomike, Kryetari i Degës së Kuadrit dhe ekonomisti për furnizim të zëvendësohen me punëtorë. Mendohet që në institutet shkencore të ketë punëtorë, sidomos në organizmat administrative” (AQSH, F. 1008, v. 1975, D. 55, f. 47-48).
Lutemi që kush ka mundësi të vendosë në dispozicion të blogut një kopje digjitale të veprës, të kontaktojë në arsimishqiptar@gmail.com.
Friday, April 18, 2014
KLSh-Kërkimi-shkencor
Tirana Observer, 30 Qershor, 2013
Kontrolli i Lartë i Shtetit ka depozituar një kallëzim në Prokurori për Drejtorin e Përgjithshëm të Agjencisë së Kërkimit, Teknologjisë dhe Inovacionit, Ylli Pango. Sipas KLSH, dëmi ekonomik që zyrtari në fjalë i ka shkaktuar buxhetit të shtetit arrin shifrën prej 100 mijë dollar.
Sipas KLSH mësohet se gjatë auditit të kryer në këtë agjensi u konstatuan parregullsi dhe shkelje të legjislacionit.
“Nga auditimi në tre projekte në bashkëpunim me subjekte private, nga 50 të miratuara gjithsej, u zbuluan parregullsi dhe shkelje të ligjshmërisë, me pasojë dëm ekonomik për buxhetin e shtetit në vlerën 10,724 mijë lekë.
Konkretisht:
a. Projekti “Model Kodi i prodhuesve të ujit”, vlera e dëmit 8,015,000 lekë
b. Projekti “Studimi kombëtar mbi delinkuencën”, vlera e dëmit 1,613,000 lekë
c. Projekti “Modeli parashikues për sezonin polenik të disa bimëve alergjizuese”, vlera e dëmit 1,098,000 lekë.
Parregullsi dhe mungesë e dokumentacionit justifikues në shpenzimet e kryera në valutë për udhëtime e dieta jashtë vendit. Mosmiratim i Rregullores së Brendshme të funksionimit të Agjencisë. Për veprimet e kryera prej tij, me pasojë dëm ekonomik për Buxhetin e Shtetit në vlerën 10,724,000 lekë dhe keqmenaxhim të thellë të Agjencisë, KLSH, bazuar në nenin 281 të Kodit të Procedures Penale ka bërë me dt. 3103.2013 kallëzim penal ndaj Drejtorit të Përgjithshëm të AKTI, Y. P., për konsumim të veprës penale “Shpërdorim të detyrës”, të parashikuar nga neni 248 i Kodit Penal.”, thekson padia e e KLSH.
Sipas saj, për përmirësimin e gjendjes dhe mënjanimin e parregullsive dhe shkeljeve financiare në të ardhmen, KLSH i ka rekomanduar Bordit Drejtues të AKTI-t 11 masa të karakterit organizativ, 4 masa për shpërblimin e dëmit të shkaktuar dhe 2 masa disiplinore, përkatësisht: “Shkarkim nga detyra” për Drejtorin e Përgjithshëm i AKTI Ylli Pango dhe “Largim nga Shërbimi Civil” për Drejtorin e Drejtorisë së Programeve Kombëtare në AKTI.
______________________________________________________________________________________
Kërkimi-shkencor
Akademia e Shkencave dhe kërkimi shkencor
Nga
Përparim Fuga, Revista Java (datë?, 2014)
Në janar të vitit 2006, bazuar në një dokument të titulluar “Reforma e sistemit të kërkimit shkencor në Shqipëri”, u ndërmor një reformë mbi kërkimin shkencor në vend, e cila përfshiu Akademinë e Shkencave të Shqipërisë, institucionet kërkimore të dikastereve dhe universitetet e vendit. Sot shtrohet kërkesa për një tjetër reformë, atë të arsimit të lartë, e cila pritet që të hapë edhe njëherë debatin për reformimin e kërkimit shkencor në vend. Në lidhje me këtë problem, po ju drejtohemi me disa pyetje...
...Por, bashkë me reformën në fjalë, duhet parë edhe një tjetër reformë mjafte rëndësishme. Nisma për tranformimin e arsimit të lartë, duhet të përfshijë edhe një tjetër nismë për reformimin e kërkimit shkencor në vend. Së pari, pasi nuk mund të mendohet një arsim i lartë bashkëkohor, pa kërkim shkencor dhe zbatime të tij në praktikë; sikurse nuk mund të ketë një kërkim shkencor të suksesëshëm, pa përfshirë në të personelin akademik dhe studentët e universiteteve të vendit.
Së dyti, se në çdo drejtim të zhvillimit të vendit sot kërkohen më shumë njohuri bashkëkohore, në fusha si mjekësia, biologjia, teknologjia e informacionit, matematika e fizika, kimia dhe shkencat inxhinierike, etj. Sikurse edhe studimet mbi gjuhën, historinë apo pasurinë kulturore shqiptare duhet të kenë përparësi; duhet njohur më mirë flora, fauna, gjeologjia, pasuritë ujore, pyjet dhe gjithëshka që ka të bëjë me trojet shqiptare. Ndryshe, në çdo hap do të bënim gabime, si shumë nga ato që kemi bërë deri më sot nga mungesa e njohjes, por edhe shumë nga mospërfillja që i kemi bërë mendimit shkencor të akumuluar në vite.
Pa arsimim të përshtatëshëm dhe njohuri të thella mbi teknologjinë bashkëkohore nuk do të mund të hapim madje as vende të reja pune, të cilat për të qenë rentabël duhet të mbështeten në teknologjinë moderne. Ndryshe, nuk do të mund të zgjidhim problemin e prodhimit të pakët e jo cilësor qe kemi sot, as të përballojmë konkurencën e fortë në treg nga vendet fqinje apo ato më të fuqishme.
Një reformë e kërkimit shkencor kërkohet edhe për një varg faktorësh të tjerë, mes të cilëve do të veçoja mënjanimin e disa pasojave nga reforma e kryer në vitin 2006, reformë që preku thellë kryesisht Akademinë e Shkencave, por edhe tërë institucionet shkencore të vendit.
Përfitoj nga kjo mundësi që të jap njëherazi dhe mendimin tim mbi disa ide të hedhura kohët e fundit për një rikthim në Akademinë e Shkencave të institucioneve shkencore që u ndanë nga ajo në vitin 2006, të cilat mendoj se kërkojnë një trajtim të kujdesëshëm pasi nuk do të ishte mirë të merren vendime pa njohur gjendjen e këtyre institucioneve sot dhe të vetë Akademisë së Shkencave, të shndruar tashmë në honorifike. Pa hyrë në detaje e argumenta që do i parashtroj më tej, në institutet kërkimore në varësi të Akademisë së Shkencave prej kohe diskutohej mundësia e shkëputjes prej saj, por arsyet ishin krejtësisht të ndryshme nga ato me të cilat u argumentua shkëputja e diktuar nga reforma e vitit 2006. Duke reflektuar sot për sa ka ndodhur, mënyra si u veprua dhe zgjidhja që i’u dha kësaj kërkese në vitin 2006 ishte e gabuar; “integrimi” i institucioneve shkencore të vendit në departamentet apo fakultetet e universiteteve shtetërore në të vërtetë i "shkërmoqi" ato dhe kërkimi i tyre shkencor pas vitit 2006 nuk shkoi përpara, përkundrazi degradoi më tej.
Kërkimi shkencor dhe Akademia e Shkencave
Deri në vitin 2006 kërkimi shkencor ishte i organizuar në 13 institucionet e Akademisë së Shkencave, në universitetet e vendit dhe institucionet kërkimore në varësi të ministrive. Kërkimi shkencor që zhvillohej në institucionet e sistemit të Akademisë së Shkencave, dallonte nga ai që zhvillohej në universitetet e vendit dhe në institucionet në varësi të ministrive, para së gjithash nga objekti i kërkimit, ku vend të veçantë zinin studimet mbi historinë, gjuhën, artin, pasurinë kulturore shqiptare dhe studimet albanologjike në përgjithësi. Sikurse po aq të rëndësishme ishin edhe studimet në fushën e shkencave natyrore e teknike mbi natyrën, florën, faunën, mjedisin shqiptar, me impakt konkret në parashikimin dhe parandalimin e fatkeqësive natyrore, përballimin e emergjencave civile, monitorimin e mjedisit, etj. Dallimi ishte thelbësor dhe për faktin se në institucionet e Akademisë, kërkimi shkencor ishte qëllimi parësor i veprimtarisë së tyre, ndërsa në universitetet e vendit parësore ishte dhe ende është mësimdhënia.
Institutet e Akademisë së Shkencave dallonin edhe për nga organizimi, administrimi, financimi, planifikimi mbi bazë projektesh dhe raportimi i arritjeve në mënyrë sistematike, për secilin studiues, departament apo institucion shkencor.
Janë këto disa nga arsyet se pse në procesin e "integrimit" të vitit 2006, universitetet e vendit nuk ishin të aftë të "absorbonin" institutet e sistemit të Akademisë, duke ruajtur njëherazi elementët e tyre më pozitivë. Rjedhimisht, institutet shkencore, veçanërisht ata që i përkisnin shkencave natyrore e teknike, humbën pavarësinë administrative, atë të financimit, të organizimit, humbën fleksibilitetin dhe bashkëpunimin mes tyre, atyre i’u vështirësua marrja e vendimeve dhe komunikimi me instanca të tjera shtetërore apo studimore.
Shumë reforma, pak rezultate
Organizime e strukturime janë bërë vazhdimisht në fushën e shkencës dhe arsimit të lartë në Shqipëri, si përpara vitit 90të, por dhe më pas, deri më sot. Gjithsesi, kur flasim për reformë të kërkimit shkencor në të kaluarën, nuk mund të anashkalojmë faktin se këto reforma kanë pasur në fokus kryesisht Akademinë e Shkencave të Shqipërisë. Kështu, pas vitit 1990të, Akademia e Shkencave i është nënshtruar të paktën tri herë reformës, ndërsa propozimet për ristrukturim të saj, kryesisht në drejtim të shkurtimit të personelit, kanë qënë të shumta, të ndërmarra nga qeveri të majta e të djathta.
Që në origjinë të saj Akademia e Shkencave ka qënë e ndërtuar mbi dy komponente: nga institutet dhe qëndrat kërkimore në një anë dhe nga bashkësia e akademikëve nga ana tjetër. Është fakt që në fillim të viteve 90të, Asambleja e Akademisë së Shkencave dominohej nga studiues që nuk bënin pjesë në institucionet kërkimore të Akademisë, kryesisht të fushës së shkencave shoqërore, shumë prej tyre të sferës së ideologjisë, si dhe një numur i konsiderueshëm mjekësh të shquar. Ndërsa institutet përfaqësoheshin në Akademi nga një numur i vogël studiuesish, akademikë të njohur të fushës së historisë dhe gjuhësisë dhe disa pak studiuesish të shkencave natyrore e teknike. Ky shpërpjestim në përfaqësim e shoqëroi për shumë e shumë vite Akademinë, duke qënë njëherazi edhe burim pakënaqësish e ambiciesh.
Reforma e parë u ndërmor në vitin 1992. Konkretisht, me nismë nga qeveria, u pezullua Asambleja e Akademisë, Kryesia e saj dhe drejtuesit e institucioneve kërkimore; drejtimi i Akademisë i'u besua një grupi prej tre vetësh (“troika”, siç u quajt atë kohë), e cila ndërmorri një varg masash në drejtim të shkurtimit të personelit shkencor, administrativ e ndihmës; ndërsa akademikët u larguan në pension. Reforma u shtri edhe në institutet në varësi të dikastereve, ndërsa nuk preku universitetet e vendit. E rëndësishme e kësaj reforme është se drejtimet kryesore të kërkimit shkencor u ruajtën, u ruajtën strukturat bazë dhe burimet njerëzore, ndërsa me një vendim të veçantë të qeverisë, për secilin institucion shkencor brenda dhe jashtë sistemit të Akademisë u përcaktuan qartë objekti i veprimtarisë, fusha e studimit dhe varësia e tij administrative e financiare.
Reforma tjetër erdhi shpejt, në vitin 1997. Akademikët e larguar, madje edhe ata që kishin dalë prej vitesh në pension, u rikthyen në Akademinë e Shkencave; nga radhët e tyre u zgjodhën edhe drejtuesit e rinj të Akademisë. Gjatë kësaj periudhe, sistemit të Akademisë i'u dha një përkrahje më e madhe financiare nga ana e shtetit; ndryshim me rëndësi pësoi edhe vetë statusi i akademikut, të cilëve aty nga vitit 2001 i'u akordua, pavarësisht moshës dhe aftësisë për të punuar, një pagë e posaçme, e përjetëshme. Gjithsesi, ndryshimi më thelbësor, vlera më pozitive e reformës u shënua në mënyrën bashkëkohore të planifikimit dhe financimit të veprimtarisë shkencore, programimin e kërkimit shkencor mbi bazën e projekteve dhe vlerësimin sistematik të peformancës së punonjësve shkencorë, të departamenteve dhe të vetë instituteve shkencore mbi bazën e indikatorëve të performancës.
Por, pavarësisht mbështetjes së shtuar, për çdo vendimarrje nga instancat e larta qeveritare, për çdo propozim me impakt madhor, Akademia e Shkencave detyrimisht duhej të kalonte përmes Ministrisë së Arsimit dhe Shkencës, ose një ministri shteti. Prania e drejtuesve të Akademisë në disa instanca të hartimit të politikave mbi kërkimin shkencor nuk ishte e mjaftueshme për ta bërë Akademinë e Shkencave faktor dhe aktor me rëndësi në marrjen e vendimeve me rëndësi për zhvillimin e vendit. Në dukje e parëndësishme, mungesa e komunikimit të drejtëpërdrejtë të Akademisë me qeverinë, në një mënyrë ose një tjetër e linte sistemin e institucioneve të Akademisë jashtë problemeve madhore të vendit dhe e shndërronte vetë Akademinë në një institucion “pa zë”.
Nga ana tjetër, Akademia e Shkencave, mbështetur në një statut të miratuar nga presidenti i vendit dhe një ligj i veçantë, i'u siguronte instituteve dhe punonjësve të sistemit një farë pavarësie, një farë paprekshmërie nga politika dhe ndërhyrja e shtetit. Një "ombrellë" me një status të tillë si ai i Akademisë vlerësohej nga bashkësia e studiesve, veçanërisht kur mjaft institute e qëndra kërkimore në varësi të dikastereve gjatë tranzicionit vuanin deri në degradim jo vetëm nga rotacionet politike, por edhe kur një titullar zëvëndësohej me një tjetër brenda të njëjtit krah politik. Prandaj, mes dilemës së "mungesës së zërit" apo "pasigurisë së ekzistencës", natyrshëm për shumë vite gjatë tranzicionit, është zgjedhur alternativa e dytë dhe për pasojë Akademia e Shkencave vërtet mbijetoi, por njëherazi humbi gradualisht shumë nga vlerat dhe veçanërisht rolin e saj në zhvillimin e vendit.
Verdikti i “dhjetë ekspertëve”
Reforma e tretë që preku mjaft thellë institutet dhe qëndrat kërkimore të vendit është ajo e 2006. Reforma u mbështet në një raport të përgatitur nga 10 “ekspertë”, të përzgjedhur nga qeveria, që mbanin të gjithë titullin profesor, shumica nga universitetet e vendit. Akademia e Shkencave përfaqësohej nga një profesor i vetëm, i cili pak vite më parë i ishte bashkuar Akademisë së Shkencave. Dokumenti i përgatitur nga ata njihet si “Raporti i Grupit të Ekspertëve”; përbërja e Grupit dhe Raporti përkatës janë lehtësisht të gjendshëm në burime të hapura.
Raporti evidentonte një sërë dobësish të kërkimit shkencor si: mosfunksionimi i Këshillit të Politikës Shkencore dhe Zhvillimit Teknologjik (KPSHZHT); mos koordinimi i kërkimit shkencor me arsimin e lartë, që disiplinoheshin nga dy ligje të veçantë e që të krijonin idenë sikur këto dy çështje nuk lidhen me njëra–tjetrën; financimi i kufizuar për kërkimin shkencor, veçanërisht për institucionet universitare; mungesa e një fondacioni për financimin e shkencës; administrimi dhe organizimi jo i përshtatshëm i kërkimit shkencor; mungesa e vlerësimit të cilësisë së veprimtarisë kërkimore; numri i lartë i punonjësve shkencorë e administrativë nëpër institucionet kërkimore jashtë universiteteve; mosha relativisht e lartë e punonjësve shkencorë; mungesa e bashkërendimit të punës në projekte; cilësia e ulët e botimeve shkencore, mospërfshirja e studiuesve të Akademisë në procesin mësimor në universitet, etj. Raporti gjithësesi pohonte faktin se Akademia e Shkencave kishte një organizim e administrim më të mirë se institucionet e tjera, të përshtatëshëm e bashkëkohor.
Të gjitha këto konstatime ishin të drejta dhe kërkonin vëmëndjen dhe zgjidhjen e duhur. Për fat të keq zgjidhja që u propozua nuk rezultoi të ishte e duhura, masat që u ndërrmorrën nuk rezultuan efektive dhe sot, tetë vjetëve nga reforma e vitit 2006, mangësitë e konstatuara nga “Grupi i Ekspertëve” mbeten krejt njësoj, po aq të mprehta e të pazgjidhura.
2006, reforma që tronditi rëndë traditën
Do qëndroja pak më gjatë te ajo pjesë e reformës që përbënte thelbin e propozimit të “Grupit të ekspertëve”, që preku fort institutet dhe qëndrat kërkimore të vendit, që cënoi në themel ekzistencën e tyre, që tronditi infrastrukturën dhe “thërmoi" e "treti” traditën e tyre shumëvjeçare. Një nga konstatimet e “Raportit të Grupit të Ekspertëve”, vinte në dukje se deri në vitin 2006, si pasojë e përqëndrimit kryesisht në institutet e Akademisë së Shkencave të kërkimit shkencor, puna shkencore në universitetet e vendit ishte lënë pas dore, ishte periferike. Për t'a korregjuar këtë dobësi, nga ekspertët u hodh ideja se në Shqipëri, sipas tyre si në tërë praktikën botërore, kërkimi shkencor duhet të përqëndrohej në të ardhmen vetëm në universitete. Zgjidhja e dilemave dhe mangësive të shkencës shqiptare u mendua se do të vinte nga integrimi i instituteve në departamentin përkatës të një fakulteti a universiteti; angazhimit të detyruar të personelit të instituteve në mësimdhënie, zvogëlimit drastik të numrit të punonjësve shkencorë dhe ndihmës, shkëputjes së instituteve shkencore nga Akademia e Shkencave dhe shndrimin e kësaj të fundit në një institucion honorifik, me pak shpenzime dhe një aparat administrativ të vogël. Ndoshta nga një rrezistencë më e fortë, apo për arsye të tjera të panjohura për mua, nga Akademia e Shkencave e dikurëshme mbetën të grupuara në Qëndrën e Studimeve Albanologjike vetëm një grup institutesh me objekt studimi nga fusha e historisë, gjuhësisë, etj, që nuk besoj se pësuan ndonjë reformim me impakt pozitiv si pasojë e reformës së vitit 2006.
Sot, thuajse tetë vjet nga ajo reformë, me gjithë masat e propozuara, kërkimi shkencor mbetet po ai; madje me “shkrirjen” e instituteve si struktura më e organizuar kërkimore, kërkimi shkencor, zbatimet konkrete me karakter shkencor dhe sidomos shërbimet e specializuara që ata ofronin pësuan një rënie të ndjeshme.
Ndoshta dikush edhe mund t’i kundërshtojë këto konstatime, por le ti drejtohemi vetëm një fushe, asaj mbi përmirësimin e ekosistemeve të Liqenit të Shkodrës apo Liqenit të Prespës dhe do shihet lehtë se i gjithë investimi financiar dhe njerëzor në këtë fushë ka dhënë shumë më pak ndaj asaj që shpresohej të arrihej. Njësoj, ende ligjet mbi arsimin e lartë dhe kërkimin shkencor mbeten të ndarë, dhe është pikërisht kjo ndarje që sot kërkohet të mënjanohet.
Edhe për sa i përket mangësive të tjera të evidentuara nga ekspertët, thuajse të gjitha mbetën për më se tetë vjet në po atë situatë, ose u përkeqësuan. Vërtet, a është rritur gjatë harkut të tetë vjetëve financimi për shkencën? Aspak! A organizohet, planifikohet, financohet kërkimi shkencor mbi bazë projektesh në universitet apo institucione shkencore? Aspak! A vlerësohet sot performanca mbi kërkimin shkencor, apo cilësia e botimeve shkencore, pa folur për numrin e tyre? Përsëri jo! Vërtet punonjësit e institucioneve shkencore të “shkrirë” nëpër departamente u përfshinë në procesin e mësimdhënies, por shumica e tyre angazhohen si pedagogë të thjeshtë ushtrimesh e seminaresh, apo lektorë kryesisht në ciklin e parë të studimeve.
Për mendimin tim, si pasojë e reformës se vitit 2006, jo vetëm që nuk u hodh hap përpara në kërkimin shkencor, por edhe ata pak institute kërkimore që në përballje me mospërfilljen, mungesën e financimit dhe kujdesit gjithësesi jepnin një kontribut me vlerë, sot nuk janë më të tillë, madje janë shumë nën nivelin që ata kishin përpara reformës, ndoshta disa janë në një gjendje "anemie" të thellë, pa asnjë mundësi shërimi. Gjithësesi, kjo është një pasojë që kërkon të analizohet më thellë se në një shkrim të tillë.