Dokumente
1. Tabela me te dhenat e paraqitura me poshte.
2. Studim mbi PISA 2009 & 2012
3. Test i AKP per nxenesit e klasave te treta dhe te pesta.
Shqipëria vazhdon të përmirësojë treguesit e performancës në sistemin e arsimit parauniversitar sipas rezultateve në testin e PISA, 2015.
2. Studim mbi PISA 2009 & 2012
3. Test i AKP per nxenesit e klasave te treta dhe te pesta.
Shqipëria vazhdon të përmirësojë treguesit e performancës në sistemin e arsimit parauniversitar sipas rezultateve në testin e PISA, 2015.
PISA – Programi për Vlerësimin Ndërkombëtar të Nxënësve
Studimi i PISA për arritjet në lëndët matematikë, shkencë dhe lexim lejon
analiza statistikore mbi politikat e arsimit në vend në nivel individual, nivel
shkolle dhe nivel kombëtar. PISA mat aftësitë e nxënësve për të përballur
sfidat e së ardhmes, përshtatjen me jetën, aftësitë e tyre analitike, logjike e
komunikuese etj.
Në nivel shkolle studimi dallon format efikase të organizimit dhe ndikimin
e infrastrukturës arsimore mbi të nxënit. Në nivel kombëtar të dhënat lejojnë
studimin e strukturave dhe praktikave mësimore ndaj nxënësve të prekur prej
rrethanave jetësore të pafavorshme. Gjithashtu të dhënat e PISA lejojnë analizën
e ndikimit të historikut të nxënësve mbi arritjet e tyre dhe nëse efekti i arsimit
të ofruar është i barabartë për të gjithë nxënësit pavarësisht historikut të
tyre.
PISA vlerëson një kampion të rastësishëm të 15-vjeçarëve marrë prej një
kampioni shkollash në nivel kombëtar. Në 2012 ishin 65 shtete (34 të Organizatës
për Bashkëpunim Ekonomik dhe Zhvillim, OECD, dhe 31 vende partnere) dhe rreth gjysmë-milion
nxënës (që përfaqësojnë 28 milion 15-vjeçarë). Në 2015 ishin 72 vende (35 të OECD).
Fushat që testohen janë aftësitë dhe njohuritë shkencore, matematikore dhe
ato të leximit. Fokusi për vitin 2015 ka qenë mbi aftësitë për shkencën, ku ka
pasur edhe seksione shtesë, pasi lënda që është në fokus merr gati gjysmën e
kohës së testit. Seksionet shtesë të shkencës nuk janë pyetur për Shqipërinë
dhe kjo e vështirëson analizën për aspekte të veçanta të mësimdhënies. Në disa
vende maten edhe aftësitë për njohuri ekonomike dhe financiare.
Rezultatet raportohen në pikë, të cilat kategorizohen në gjashtë nivele, ku
niveli 6 është më i larti (ose 7 nivele kur niveli i parë raportohet si 1a dhe
1b). Niveli i dytë është niveli bazik që nxënësit në moshën 15 vjeçare pritet të
kenë arritur pas arsimit të detyruar, në mënyrë që të dëshmojnë se janë në
gjendje të angazhohen si qytetarë të informuar dhe kritikë për çështje
shkencore dhe zgjidhjen e problemeve me metoda matematikore.
PISA 2015 mbi Shqipërinë: Të dhëna përshkruese
Shqipëria merr pjesë prej vitit 2000 (vetëm ne lexim) dhe ka marrë pjesë në
2009, 2012 dhe 2015. Në vitin 2012 në Shqipëri kampioni ka qene 4743 studente
(204 shkolla) dhe në vitin 2015 ka qene 5215 (230 shkolla). Por kampioni përfaqëson
një numër më të madh nxënësish. Testi në Shqipëri është realizuar me letër. Rreth
70% e kampionit ka qenë 15 vjeç, pjesa tjetër 16 vjeç. Ndërsa rreth 36% kanë
qenë në klasën e nëntë dhe 62% në klasën e dhjetë. Në të dhënat e Shqipërisë
mungojnë shumë tregues që informojnë mbi karakteristikat individuale të nxënësit,
ato të mësuesit apo të shkollës. Disa prej variablave kanë qenë në vitin 2012
por të dhënat kanë rezultuar problematike.
Statistika përshkruese të përgjithshme mbi popullatën dhe kampionin për
PISA 2012 dhe 2015 për Shqipërinë. Më poshtë do të paraqitet një tablo e
rezultateve kryesore.
{Shënim: përveç
kur përmendet ndryshe në raport do të analizohen vetëm rezultatet statistikore
sinjifikante.}
2012
|
2015
|
|
Popullata e nxënësve
|
(ka një gabim – raporton një shifër prej 76.910) 51,186
|
48,610
|
Kampioni
|
4743
|
5215
|
Përfshirë në kampion
|
0.55
|
0.84
|
Nxënës që përfaqësohen nga kampioni
|
42466
|
40896
|
Femër
|
52%
|
50%
|
Mashkull
|
48%
|
50%
|
Rezultatet
Rezultatet më të mira janë arritur në shkencë. Mesatarisht Shqipëria ka 427 pikë në shkencë,
që i korrespondon nivelit të dytë dhe është nën mesataren e OECD (493 pikë). Nëse
rezultati do të korrigjohej për nga efekti i buxhetit mbi arsimin dhe gjendja
ekonomike e Shqipërisë, atëhere rezultati do të ishte 483 pikë.
Shqipëria ka një trend rritjeje mesatare prej 47 pikësh në tre vjetë prej
vitit 2006, vendi i parë në renditje për këtë tregues. Rritja më e madhe në
krahasim me vitin 2012 është shënuar tek studentët që ndodhen nën mesatare,
respektivisht 57 pikë për 10% të nxënësve dhe 33 pikë për 25% të nxënësve.
Në lidhje me krijimin e mundësive të barabarta, rezultati tregon se efekti
i sistemit arsimor është ndjerë më së shumti tek studentët me rezultate të ulëta
dhe më pak tek të shkëlqyerit. Rreth 41% e nxënësve arrijnë nën nivelin e dytë,
ndërkohë që 25% janë mesatarisht për vendet e OECD, dhe vetëm 0.3% arrijnë
rezultate të nivelit të pestë. Rreth 35% e nxënësve 15-vjeçar nuk kalojnë
nivelin e dytë, pra shkolla ka dështuar tu mësojë atyre aftësitë e të menduarit
për shkencën gjatë arsimit të detyruar. Shumë pak (0.3% ose 144 vetë) arrijnë
nivelin e pestë e lartë (7.7% në vendet e OECD) dhe asnjëri prej nxënësve
shqiptarë kalojnë në nivelin e gjashtë që është më shumë se 707 pikë. Këtu mund
të nxirren mësime për efektin e shkollës: shkolla shqiptare duket të barazojë për
poshtë dhe nuk nxit ekselencën.
Për Shqipërinë rezultatet në matematikë janë ende të dobëta edhe pse ka
pasur rritje të konsiderueshme. Rreth 53.3% e nxënësve janë nën nivelin e dytë
dhe 26% janë nën nivelin e parë. Sidoqoftë Shqipëria ka një përmirësim prej 6
pikësh prej PISA 2009 dhe 10% i poshtëm ka arritur të përmirësojë rezultatin,
ndërsa trendi pozitiv i rritjes për tre
vjet është me rreth 13 pikë. Gjithashtu kanë përmirësuar rezultatin edhe nxënësit
e 10 përqindëshit më të mirë. Kjo tregon se përmirësimi i rezultateve është
thuajse i njëtrajtshëm për të gjitha nivelet dhe efekti i sistemit të arsimit
ka ndikuar tek të gjithë për rezultate pozitive. Rreth 24% e rezultateve mund të
shpjegohen nga ndryshimet ndërmjet shkollave.
Në lexim Shqipëria ka arritur një mesatare prej 415 pikësh, ndërkohë që
vendet e OECD janë 495. Shqipëria ka pësuar rritje të konsiderueshme dhe
sinjifikante prej PISA 2000 me një trend pozitiv prej 12 pikësh në tre vjet.
Rritja prej 11 pikësh nga viti 2012 nuk është sinjifikante, por gjithsesi ka një
rritje të performancës ndër nxënësit me rezultate të dobëta dhe për pasojë është
ulur numri i nxënësve në kategorinë e nivelit të parë. Gjithsesi, rreth 50.3% e
nxënësve janë nën nivelin e dytë dhe 7.5% e nxënësve janë nën nivelin e parë,
pra rreth katër vjet vite shkolle prapa bashkëmoshatarëve të tyre.
Pra numri i analfabetëve funksionalë, sikur u
diskutua në vitin 2012, është ende i lartë (ulja e pësuar prej vitit 2012 nuk është
sinjifikante nga pikëpamja statistikore). Numri i atyre që kanë performuar mbi
nivelin e pestë është ende i vogël, rreth 1%, dhe madje është ulur prej 2012, por
në perspektivë është rritur ndjeshëm prej 2009.
Tabela 1: Arritje të ulëta në PISA 2015
PISA 2015
|
Shkence
|
Matematik
|
Lexim
|
Arritje të ulëta (nën nivelin 2)
|
41.7%
|
53.3%
|
50.3%
|
Arritje të larta (në nivelin 5 & 6)
|
0.4%
|
1.1%
|
0.0%
|
Tabela 2: Arritje të ulëta dhe të larta, PISA 2015
PISA 2015
|
Shqipëria (%)
|
OECD (%)
|
Arritje të ulëta në të gjitha lëndët
|
31.1
|
13
|
Arritje të ulëta në të paktën një lëndë
|
66.4
|
30.8
|
Arritje të larta në të gjitha lëndët
|
0.1
|
3.7
|
Arritje të larta në të paktën njërën lëndë
|
2
|
15.3
|
Rezultatet në matematikë janë të ngjashme edhe me ato të Maturës 2016 në
sesionin e parë, ku 69% e studentëve janë nën notën 6, që mund të cilësohet
niveli i dytë në PISA. Ndërsa 12.3% e nxënësve janë nën notën katër, ose nën
nivelin e parë të PISA. Në lexim rreth 33% janë nën notën 6.
Dallimet ndërmjet shkollave
Efekti i shkollës mbi arritjet në PISA 2015 (matur me ICC – intraclass
correlation), ndryshe nga viti 2012 që dilte i vogël dhe jo-sinjifikant për
shkaqe të pasqaruara, është rreth 21% për matematiken, 24% për leximin dhe 19%
për shkencën. Këto rezultate janë të ngjashme edhe me provimet e maturës
2015. Dallimet ndërmjet shkollave janë
relativisht të larta dhe ndikimi i shkollës për rrjedhojë është i lartë mbi
arritjet e nxënësve. Ky rezultat do të lejonte analiza mbi efektin e shkollës për
aspekte të ndryshme, por mungojnë të dhëna mbi shkollat.
Dallimet ndërmjet vendndodhjes së shkollave, ndërmjet atyre urbane dhe
rurale janë relativisht të mëdha. Shkollat urbane kanë diferenca të mëdha nga
ato rurale që variojnë nga 50 pikë për leximin, në 30 në shkencë dhe 35 në
matematikë, pra më shumë se një vit shkolle distancë. Nga një analizë e
statistikore ndikimi i vendndodhjes së shkollës në zonat rurale është negativ
mbi arritjet e nxënësit, rreth minus 40 pikë në lexim, pra më shumë se një vit
shkolle.
Diferenca ndërmjet shkollave private dhe publike është rreth 50 pikë dhe nxënësit
në shkollat publike kanë gjasa të arrijnë rezultate më të dobëta se ata në
shkolla private (ulur prej vitit 2009, nga 64). Efekti i shkollave private është
pozitiv mbi rezultatet e nxënësve, rreth 28 pikë në lexim.
Dallime ka edhe ndërmjet zonave gjeografike, sidomos ndërmjet Shqipërisë së
Veriut dhe Shqipërisë së Jugut. Në veri dallimet janë me 16 pikë në matematik,
35 në lexim dhe 23 në shkencë. Shkollat në veri ndikojnë negativisht arritjet e
nxënësve me ndër nxënësit, me minus 26 pikë apo rreth minus 20 pikë për
shkollat.
Dallimet ndërmjet shkollave janë të konsiderueshme sa i përket rezultateve
në nivel nxënësi. P.sh. në lexim 35 shkolla kanë nxënës që arrijnë rezultate
mbi nivelin e gjashtë, por 12 shkolla nuk kanë asnjë nxënës që kalon nivelin e
dytë. Ndërkohë që mbi 130 shkolla janë me mesatare nën nivelin e dytë, asnjë
nuk arrin një mesatare mbi nivelin e pestë. Në matematikë p.sh. ka vetëm 38
shkolla me nxënës që janë në gjendje të arrijnë mbi nivelin e pestë, por janë
rreth 219 shkolla që nuk kanë asnjë nxënës të arrijnë nivelin e dytë. Vlen të përmendet
se këto dallime të mëdha ndërmjet shkollave vërehen edhe në provimet e maturës
(p.sh. ndërmjet rretheve apo llojit të shkollës publikeve/private).
Në provimin e maturës në vitin 2016 ishin vetëm 102 shkolla nga 492 të
regjistruara që kishin nxënës me rezultate 10 në letërsi. Në matematikë ishin
142 shkolla që kishin nxënës me arritje deri në 10, por mbi 130 shkolla nuk
kishin asnjë nxënës që të merrte mbi notën shtatë. Në 2014 dallimet ndërmjet
shkollave publike dhe private ishin me 3 pikë në favor të privatëve. Ndërsa
dallimet ndërmjet fshatit dhe qytetit janë edhe më të mëdha në maturën shtetërore.
Diferenca është rreth 6 pikë në matematikë për vitin 2014. Ndërsa Tirana qark
me Tiranën qytet në vitin 2016 kishin rreth një notë diferencë në matematikë
(statistikisht sinjifikante).
Dallimet gjinore
Dallimet ndërmjet meshkujve dhe femrave janë në favor të femrave për të tre
fushat: në matematikë (+9 pikë për femrat), shkencë (+24) dhe lexim (+59). Këto
diferenca janë veçanërisht të mëdha ndër nxënësit që arrijnë rezultate të ulëta.
Në shkencë dallimi ndërmjet vajzave dhe djemve nën nivelin e dytë është +27 pikë,
por ky dallim zvogëlohet me +12 për nivelin e katërt e sipër. Po ashtu edhe në
lexim këto dallime janë respektivisht +60 deri në nivelin e dytë dhe +46 mbi
nivelin e dytë. Dallimet në matematikë për nxënësit e shkëlqyer nuk janë
sinjifikant.
Shqetësuese është që këto dallime janë thelluar prej vitit 2012 në lexim,
matematikë dhe shkencë, sidomos në nxënësit me arritje nën nivelin e dytë. Ndërkohë
që vajzat kanë përmirësuar arritjet në të tre testet prej 2012, djemtë janë
rritur më pak dhe janë përkeqësuar në lexim. Kjo tregon se përmirësimi i arritjeve
prej vitit 2012 është si pasojë edhe i përmirësimit të arsimimit të femrave, një
proces që ka lënë pas djemtë.
Nga një model statistikor për rezultatet e leximit në PISA 2015 (analizë në
dy nivele: shkolle dhe nxënës) mund të presim që rezultati të rritet me rreth
50 pikë nëse nxënësi është femër, dhe me 60 pikë në nivel shkolle nëse raporti
femër-mashkull rritet me një njësi në favor të femrave. Pra femrat mund të jenë
mesatarisht rreth dy vite shkolle më shumë se djemtë. Rezultate te ngjashme e
sinjifikante vërehen edhe në arritjet mbi shkencën, por në nivel individual
efekti i gjinisë është më i vogël. Shkurtimisht, efekti i gjinisë mbi arritjet
në PISA 2015, i përkatësisë femërore në këtë rast, është pozitiv dhe
relativisht i lartë e sinjifikant.
Dallimet gjinore në favor të vajzave fillojnë që në shkollën fillore. Sipas
një studimi të Ministrisë së Arsimit dhe Sporteve (AKP, Tetor 2015 “Vlerësimi i
Arritjeve të Nxënësve të Klasës së 3-të dhe të 5-të) mbi arritjet e nxënësve në
klasën e tretë dhe të pestë femrat kishin mesatarisht 3 pikë më shumë se djemtë
(nuk raportohet nëse dallimet janë sinjifikante, por shmangia standarde tek
djemtë është më e madhe dhe kufiri i poshtëm i shpërndarjes është më i ulët.)
Dallimet e evidentuara në PISA vijojnë më pas edhe në Maturën Shtetërore,
ku p.sh. në vitin 2014 vajzat kishin rreth 8 pikë më shumë se djemtë (nuk dihet
nëse këto diferenca janë sinjifikante. AKP nuk ka nxjerrë ende raporte për Maturën
në 2015 dhe në 2016.)
Analiza duhen bërë nëse djemtë po diskretitohen nga feminizimi i mëtejshëm
i profesionit të mësuesit, çfarë sjell mangësi në identifikimin me rolin
mashkullor të nxënësve. Një tjetër aspekt, që vërehet edhe nga diferencat e mëdha
në lexim, është se ndoshta meshkujt lexojnë më pak dhe kanë rrjedhimisht vështirësi
në të nxënit. PISA mbledh të dhëna të tilla, por pyetësorët nuk janë realizuar për
Shqipërinë në PISA 2015. Por p.sh. për
vitin 2012 vetëm 50% e nxënësve raportonin se kishin libra në shtëpi.
Krahasim me disa nga vendet e rajonit
Në krahasim me disa vende të rajonit Shqipëria ka shënuar përmirësime të
ndjeshme, por është ende pas Bullgarisë, para Kosovës dhe Maqedonisë (dallimet
sinjifikante) dhe afër Malit të Zi (dallimet jo sinjifikante).
Vendi
|
2015
|
2012
|
2009
|
2006
|
2000
|
|
Shkenca
|
Shqiperia
|
427
|
397
|
391
|
—
|
—
|
Bullgaria
|
446
|
446
|
439
|
434
|
—
|
|
Maqedonia
|
384
|
—
|
—
|
—
|
—
|
|
Kosova
|
378
|
—
|
—
|
—
|
—
|
|
Mali i Zi
|
411
|
410
|
401
|
412
|
—
|
|
Matematika
|
Shqiperia
|
413
|
394
|
377
|
—
|
-
|
Bullgaria
|
441
|
439
|
428
|
413
|
-
|
|
Maqedonia
|
371
|
—
|
—
|
—
|
-
|
|
Kosova
|
362
|
—
|
—
|
—
|
-
|
|
Mali i Zi
|
418
|
410
|
403
|
399
|
-
|
|
Leximi
|
Shqiperia
|
405
|
394
|
385
|
—
|
349
|
Bullgaria
|
432
|
436
|
429
|
402
|
430
|
|
Maqedoni
|
352
|
—
|
—
|
—
|
373
|
|
Kosova
|
347
|
—
|
—
|
—
|
—
|
|
Mali i Zi
|
427
|
422
|
408
|
392
|
—
|