Studentë të huaj në Shqipërinë e viteve 80

 

Një reportazh mbi historinë e disa studentëve nga Kongo

Panorama, “Raporti për Enverin në 84: Studentët e huaj mbajnë qëndrim armiqësor”, 20 Prill,2015.

http://www.panorama.com.al/raporti-per-enverin-ne-84-studentet-e-huaj-mbajne-qendrim-armiqesor/

 

Të ardhur në Shqipëri në mesin e viteve ’60, falë “ndjeshmërisë” të regjimit të Tiranës për fëmijët e patriotëve kongolezë, siç i quante ky i fundit radikalët e majtë rrëzuar nga froni me grusht shteti, ata u bënë të njohur për policinë sekrete, por jo vetëm, në fillimin e viteve ’80. Kur autoritetet shqiptare ndiheshin krenarë për investimin e bërë për mirërritjen dhe arsimimin e tyre, sjellja e djemve dhe vajzave me ngjyrë, tashmë studentë të Fakultetit të Mjekësisë, më i privilegjuari ky për kohën në Shqipëri, shkonte në të kundërtën e pritshmërisë së tyre. Sinjalet e para të konfliktit me ta u shënuan gjatë aksionit politik kundër shfaqjeve të huaja që u zhvillua në frymën e vendimeve të Plenumit të IV të KQ.

Universiteti Politeknik Tirane

Grupi i studentëve kongolezë, asokohe adoleshentë, ndryshe nga bashkëmoshatarët e tyre shqiptarë, e vlerësonte të pakuptimtë, madje absurde kërkesën e Partisë-shtet për të standardizuar mënyrën e jetesës, shijet dhe dëshirat e rinisë. Megjithatë, reagimi i të huajave që nuk e dallonin dot të keqen e “shfaqjeve të huaja”, u shfaq dukshëm me kalimin e viteve, kur po përfundonin studimet universitare.

Kontakti me familjet dhe miqtë jashtë shtetit, takimet me të huajt në Tiranë, ndjekja e stacioneve perëndimore për ta ishte një dritare më shumë për ta parë botën jo vetëm nëpërmjet frëngjisë së Tiranës. Kjo e bënte grupin e tyre sa të veçantë, aq edhe problematik për regjimin. Lirshmëria në sjellje e veshje, shijet për muzikë e letërsi të huaj, këto falë edhe gjuhëve që zotëronin, veç të tjerave kishte zgjuar tek ata ndjenjën e revoltës për mos t’iu bindur rreshtit për mënyrën e sjelljes dhe të menduarit. Pikërisht këtu nisi të shfaqej dukshëm konflikti i tyre me shtetin e diktaturës dhe aparatin e tij represiv.

Që këtej, grupi i tyre që stononte me pjesën tjetër jo vetëm nga ngjyra u shpall kontingjent special dhe bë objekt vëzhgimi i policisë sekrete. Dosja sekrete e Sigurimit të Shtetit për “grupin e fëmijëve të patriotëve kongolezë”, përmban me dhjetëra raporte të rrjetit agjenturor, me të dhëna e fakte që “vërtetojnë” opozicionin e tyre me vijën e Partisë dhe veprimtarinë armiqësore ndaj vendit tonë.

Pjesa më e madhe e kësaj lënde misterioze, siç konfirmohet nga dokumentet, është siguruar nga përgjimet e të rinjve gjatë takimeve me diplomatë të huaj në hotel “Dajti” dhe nga studimi i fshehtë i korrespodencës së tyre me familjarë e miq jashtë shtetit. Në morinë e relacioneve zyrtare me karakter sekret të dosjes në fjalë, “Panorama” publikon sot një raport të autoriteteve të Ministrisë së Brendshme për Enver Hoxhën të datës 12 tetor 1984, ku përveç problematikës serioze që ka shkaktuar sjellja e studentëve kongolezë, kreu i regjimit informohet për mënyrën si po procedohet për ndëshkimin e tyre.

AFRIM IMAJ

RAPORTI PËR ENVERIN
Mbi grupin e fëmijëve të patriotëve kongolezë në Shqipëri. Në grupin e studentëve kongolezë që janë strehuar në Shqipëri gjatë periudhës së studimeve universitare, lindën disa probleme shqetësuese: Marrëdhënie e lidhje me diplomatë të ambasadave të huaja në Tiranë, qëndrime e veprime armiqësore ndaj vendit tonë, shthurje në jetën shoqërore deri në imoralitetet, mosfrekuentim i studimeve etj.

Një nga shkaqet për krijimin e kësaj situate, ka qenë puna e pamjaftueshme që bëhej me ta nga institucionet tona të ngarkuara me edukimin e tyre, sidomos për periudhën kur ata kaluan nga shkollat 8-vjeçare në të mesmet dhe në mënyrë të veçantë në shkollat e larta të vendit. Si pasojë e gjendjes së krijuar, në muajin tetor të vitit 1982, organet tona shtetërore, me gjithë paralajmërimet e bëra, u detyruan që të marrin disa masa administrative e ligjore: Pesë veta u përjashtuan nga universiteti për rezultate shumë të dobëta në mësime, mungesa të pajustifikuara në mësime, ngelje në klasë dhe sjellje të pahijshme moralo-shoqërore dhe qëndrime armiqësore ndaj vendit tonë: Maria Zhose, Liliana Katasa, Koleta Jumbu, Zhak Jumbu, Elisabeta Mukeketa dhe Vital Pakasa. Dy prej tyre, Vital Pakasa dhe Zhak Jumbu u arrestuan për veprimtari armiqësore. Ndërkohë në qytetin e Beratit u arrestua Zhan Matie, për çështje ordinere.

Dokumenti i Ministrisë së Brendshme për Enver Hoxhën mbi qendrimin dhe sjelljet e studentëve të huaj në Shqipëri në fillim të viteve ‘80

Në këto kushte doli nevojë urgjente për të siguruar pasaporta kongoleze, mbasi shumica e tyre, meqenëse në Shqipëri kishin ardhur si fëmijë, nuk dispononin asnjë dokument. Nëpërmjet Ministrisë së Jashtme dhe Ambasadës tonë në Bukuresht, u bënë tratativa me Ambasadën Kongoleze në Rumani, për të pajisur me pasaporta gjithë fëmijët kongolezë që ishin strehuar në Shqipëri. Mbas sigurimit të këtij dokumenti, u morën masa për të nisur nga Shqipëria për në Kongo-Brazavil, në radhë të parë tre kongolezët që ishin arrestuar dhe dënuar nga organet e drejtësisë. Në të njëjtën kohë u morën masat e nevojshme për largimin e studentëve të përjashtuar nga Universiteti dhe që ngulën këmbë për t’u larguar nga vendi ynë. Mbasi u morën të gjitha masat u larguan nga Shqipëria:

1-Vital Vital Pakasa, lindur në Kongo-Kinshasa, më 15 qershor 1957, ardhur në Shqipëri në dhjetor 1966. Pas përfundimit të arsimit 8-vjeçar e të mesëm, ndoqi Fakultetin e Mjekësisë. Ka qenë student me rezultate të dobëta. Ka mbajtur qëndrim armiqësor ndaj vendit tonë. Në tetor të vitit 1982, u arrestua dhe u dënua nga organet gjyqësore. Në dhjetor 1982 u largua për në Kongo- Brazavil.

2-Zhak Gabriel Jumbu, lindur në Kongo-Leopolovil, më 16 gusht 1959, ka ardhur në Shqipëri më 27 dhjetor 1965. Mbasi mbaroi mësimet në 8- vjeçare e të mesme, u fut në Fakultetin e Inxhinierisë. Ka qenë student i çrregullt dhe me qëndrim armiqësor ndaj vendit tonë. U përjashtua nga Universiteti dhe në tetor të vitit 1982, u arrestua për agjitacion e propagandë. U largua nga Shqipëria më 26 prill 1983 për në Paris.

3-Marie Zhumbula Zhose, lindur në Kongo-Leopolovil, më 16 gusht 1958, ka ardhur në Shqipëri në dhjetor 1965. Pasi mbaroi shkollën e mesme u dërgua në Fakultetin e Mjekësisë. Nuk ka qenë studente e rregullt, në vitin e katërt nuk dha asnjë provim. Qëndrimi i saj nuk ka qenë aspak korrekt, si nga ana morale ashtu dhe politike. Në tetor 1982 u përjashtua nga Universiteti. Më 9 mars 1983 u largua nga Shqipëria për në Kongo-Brazavil.

4-Liliana Antuan Katasa lindur më 24 dhjetor 1960. Në Shqipëri ka ardhur më 27 dhjetor 1965. Pasi ndoqi mësimet në 8-vjeçare dhe në shkollën e mesme u fut në Fakultetin e Mjekësisë për stomatologji. Për rezultate shumë të dobëta në mësime, për sjellje e qëndrime moralo-politike aspak korrekte, në tetor të vitit 1982 u përjashtua nga Universiteti. Më 9 mars të vitit 1983 u largua nga Shqipëria për në Kongo- Brazavil.

5-Elisabeta Mukeketa lindur në Kongo-Kinshasa, më 8 gusht 1959. Ardhur në Shqipëri më 3 dhjetor 1966. Mbas përfundimit të mësimeve në 8-vjeçare dhe të mesme u fut në Fakultetin e Mjekësisë. Përsëriti dy herë vitin e parë. Në vitin 1982 u përjashtua nga Universiteti. Më 11 maj 1983 u largua nga Shqipëria për në Kongo-Brazavil.

6-Zhan Matie, lindur në Kongo-Bravazil në vitin 1960, ka ardhur në Shqipëri në dhjetor 1965. Ka bërë shkollën 8- vjeçare e të mesme. U fut në punë në zdrukthëtarinë e Beratit. Për çështje ordinere është arrestuar dhe dënuar nga organet e drejtësisë. Në vitin 1982 përfitoi nga amnistia. Më 9 mars 1983 u largua për në Kongo-Brazavil.

7-Koleta Gabriel Jumku, lindur në Kongo-Brazavil, më 29 mars 1961. Në Shqipëri ka ardhur më 27 dhjetor 1965. Pasi mbaroi shkollën 8-vjeçare e të mesme, u fut në Fakultetin e Mjekësisë. Nuk ka qenë studente e mirë. Ndërroi degën e u fut në stomatologji, ku përsëri ngeli një vit, sepse nuk u paraqit në provime. Qëndrimi dhe sjelljet e saj moralo-politike nuk kanë qenë aspak korrekte. Në gusht të vitit 1983 u largua nga Shqipëria për në Gjermaninë Perëndimore, ku banon dhe nëna e saj Katerina Jumbu.

8-Maria Gabriel Jumbu, lindi në Kongo-Brazavil, më 8 tetor 1958. Ka ardhur në Shqipëri në vitin 1967. Pasi mbaroi shkollën 8-vjeçare dhe të mesme u fut në Fakultetin e Mjekësisë. Ka qenë studente e rregullt dhe e mirë në mësime. Po kështu, qëndrimi i saj shoqëror e politik ka qenë i mirë. U diplomua në vitin 1982. Me kërkesën e saj dhe të nënës së vet, Katerina Jumbu u largua nga Shqipëria në RFGJ, në gusht të vitit 1983.

9-Fani Grigor Kazadi, lindur në Ugandë, më 29 gusht 1961. Ka ardhur në Shqipëri në vitin 1967. Ndoqi mësimet në shkollën 8-vjeçare e të mesme dhe pas tyre u fut në Fakultetin e Mjekësisë për stomatologji. Nuk ka qenë studente e mirë. Qëndrimi dhe sjelljet e saj aspak korrekte. Me gjithë problemet dhe shqetësimet e krijuara, duke marrë parasysh se në Shqipëri ata jetuan një kohë të gjatë, u morën masa për përcjelljen e tyre në aeroport. Përveç biletës së udhëtimit deri në destinacionin përkatës, u dha si dietë udhëtimi në lekë valutë për një kohë relativisht të mjaftueshme (150 dollar) deri sa të lidheshin me pjesëtarët e tjerë të familjes, apo për të blerë ndonjë gjë të domosdoshme gjatë rrugës. Kanë mbetur katër veta që ndjekin studimet e larta në Universitet, dhe njëri që ka mbaruar Fakultetin e Mjekësisë që punon në spitalin nr.1 të Tiranës.

1-Urbain Zhuasan Massena, lindur në Kongo-Kinshasa, më 25 dhjetor 1956. Ka ardhur në Shqipëri më 1 dhjetor 1966. Mbasi përfundoi arsimin 8-vjeçar dhe të mesëm, ndoqi studimet në Fakultetin e Mjekësisë. Tani është mjek në spitalin nr.1 Tiranë. Nuk ka qëndrim të mirë moralo-politik. Ka patur të dhëna për veprimtari armiqësore. Ka kërkuar të qëndrojë në Shqipëri dhe të martohet me një vajzë shqiptare.

2-Zhozef Zhose Makanga lindur më 7 maj 1958. Në Shqipëri ka ardhur në vitin 1966. Pasi përfundoi arsimin 8- vjeçar dhe të mesëm u fut në Fakultetin e Mjekësisë. Në përgjithësi ka qenë student i mirë. Ndjek vitin e katërt.

3-Tumba Emanuel Irozhe, lindur në 17 maj 1961, ka ardhur në Shqipëri në vitin 1967. Pasi përfundoi arsimin 8- vjeçar dhe të mesëm u fut në Fakultetin e Mjekësisë.

4-Klodiana Gabriel Jumbu, lindur më 1962, në Kongo- Brazavil. Në Shqipëri ka ardhur në vitin 1967. Pasi përfundoi arsimin 8-vjeçar dhe të mesëm u fut në Fakultetin e Mjekësisë. Vazhdon vitin e tretë.

5-Rhozher Kainda, lindur në vitin 1962. Ka ardhur në Shqipëri në vitin 1966. Ka bërë shkollën 8-vjeçare dhe të mesme. Ka filluar studimet në Fakultetin e Mjekësisë. Pas ngjarjeve të tetorit të vitit të kaluar, gjendja në grupin e studentëve kongolezë është qetësuar dhe nuk ka ndonjë problem shqetësues.

Për mjekun kongolez që ka kërkuar të jetojë në Shqipëri, lidhur me kërkesën e bërë nga ai pranë organeve shtetërore për t’u martuar me një vajzë shqiptare, do të veprohet sipas rregullave shtetërore, por mendojmë se krijimi i kësaj lidhje bashkëshortore do të krijonte probleme në të ardhmen, sepse me largimin e kongolezëve të tjerë edhe ai mund të kërkojë të largohet në vendin e vet ose në ndonjë vend ku janë dy vëllezërit e tij: Në Francë apo Çekosllovaki. Përveç kësaj, organet përkatëse kanë të dhëna për aktivitet armiqësor.

Koci Zengo
Tiranë, 12 tetor 1984

Interviste e Urban Zhuasan

Panorama, 24 Prill 2015  (http://www.panorama.com.al/ish-studenti-djemte-i-arrestuan-vajzat-i-debuan/)

Urbain Zhuasan Massena, është i vetmi nga ish-studentët afrikanë që ka mbetur në Shqipëri. I diplomuar në Universitetin e Tiranës për Mjekësi, prej vitesh vazhdon të punojë në qendrën shëndetësore të Vorës, ku ndjehet si në shtëpinë e vet. Ai ka qenë pjesë e grupit të studentëve të huaj që u penalizuan nga regjimi në fillim të viteve ’80, për sjellje e qëndrime liberale. Nga përballja me autoritetet, doktor Beni, siç i flasin të njohurit, ka fiksuar në kujtesë grupin e arrestuar për veprimtari armiqësore dhe pjesën e vajzave që u përjashtuan nga Fakulteti dhe u larguan nga Shqipëria si “persona non grata”…

Çfarë kujtoni nga çastet e arrestimit të shokëve tuaj?
Ka qenë diçka e papritur dhe e pabesueshme arrestimi i tyre. Mënyra si i prangosën Vital Pakasën dhe Zhak Jumbun në fillim të vitit 1982, u përjetua me shqetësim të madh jo vetëm nga grupi ynë, por edhe pjesa e studentëve shqiptarë. Me ta njihesha prej kohësh. Ishim rritur e shkolluar bashkë. Aty për aty, arrestimi i tyre na dukej një aventurë e pakuptimtë. Sidoqoftë, ky akt e tronditi fort komunitetin tonë…

Cila ishte akuza që u komunikuan kur i arrestuan Vital Pakasën dhe Zhak Jumbun?
Në fillim qarkulluan zëra se i arrestuan për agjitacion e propagandë, se kishin folur kundër sistemit dhe vijës së Partisë. Gjatë procesit gjyqësor i akuzuan për veprimtari armiqësore kundër Republikës së Shqipërisë. Kjo e bënte më të rëndë pozitën e tyre…

Ju e keni ndjekur gjyqin e tyre?
Unë nuk kam qenë i pranishëm, por ma kanë treguar shokët që e ndoqën gjyqin në sallë. Aty i akuzuan se ishin lidhur me agjenturat e huaja dhe bënin spiunazh. Ishte kjo një përballje sa brutale aq dhe absurde. Në fund, pavarësisht se ata nuk pranuan asgjë, u dënuan, madje me shumë vite burg…

Ku e bënë dënimin?
Me sa më kujtohet, qëndruan rreth tre muaj në burg në Tiranë në kushte izolimi dhe pas tre muajsh, autoritetet lajmëruan familjarët e tyre dhe i riatdhesuan. Pra, ikën me familjarët… Kontakti me familjarët pas lajmërimit nga zyrtarët e Tiranës, prodhoi një histori tjetër disi të çuditshme. Ata, të mbërritur nga larg, të tronditur e të shqetësuar për njoftimin e papritur, u befasuan kur u njohën me akuzat vulgare për fëmijët e tyre. Madje, ndonjëri prej tyre, si nëna e Zhakut, edhe rebeloi para autoriteteve shqiptare, duke u kujtuar faktin se përgjegjësit kryesor për sjelljet e tyre ishin ato, pasi u ishte besuar kujdesi për edukimin e tyre qysh në fëmini.

Bashkë me grupin e dënuar që u largua për në Kongo, ka qënë edhe një tjetër që u përjashtua nga Universiteti dhe u shpall non grada…
Po, po, ishte dhe një grup tjetër me vajza që u shpëtoi prangave, por jo përjashtimit nga Universiteti dhe largimit me detyrim, madje duke u shpallur të padëshirueshëm për të jetuar në Shqipëri. Në këtë liste bënte pjesë Maria Zhose, Liliana Katasa, Koleta Jumbu dhe Elisabeta Mukeketa. Dëbimi i tyre, kryesisht lidhej me arsyetimin pa arsye se kishin manifestuar shfaqje të huaja liberale dhe kishin qëndrim jo të mirë moralo-politik…

Çfarë stononte në sjelljet tuaja që u bëtë objekt i goditjes së sigurimit të shtetit?
Në fakt ne kishim të njëtjën përditshmëri me pjesën e studentëve vendas. Jetonim në të njëtin konvikt, studionim në të njëtat auditore,shëtisnim e loznim bashkë në çdo kohë. I vetmi përjashtim, i vetmi privilegj, që kishim ne të huajt, nëse mund ta quajmë kështu, ishte e drejta për të frekuentuar hotel “Dajtin” dhe kontaktet me diplomatët e akredituar në Tiranë. Këtu fillonte pikërisht ajo që na vinte në shënjestrën e njerëzve të sigurimit. I gjithë ky aktivitet, siç e kemi mësuar më vonë, përgjohej e rregjistrohej fshehtas dhe mbi lëndën e zbardhur në zyrat e policisë sekrete, konkludohej mbi rrezikshmërinë që paraqisnim ne për regjimin. Po nuk na konfliktonte vetëm kjo. Diçka më vulgare ishte “alergjia” e zyrtarëve me veshjet tona. Asokohe shumkush prej nesh kishte vendosur kontaktet me famijarët dhe miqt e vet. Prej tyre herë pas here merrnim rroba e paisje të ndryshme, të cilat në Tiranë nuk egzistonin. Ndodhte rëndom që një palë atlete “Adidas”, apo pantallona “Blue Jeans”, një mangnetofon “Filips” apo një radio “Luxburg”, të rregjistronte mbarëts të shfaqjeve të huaja borgjezorevizioniste. Pak a shumë këto “privilegje”, u bënë boshti i goditjes së papritur…
Afrim Imaj

Read More

Mazniku, zv/Minister i përgjigjet Prof. Fugës

ARBJAN MAZNIKU

Panorama, 9 Prill 2015 (http://www.panorama.com.al/replike-me-profesor-fugen/)

Shkrimi i Prof. Artan Fuges tek Panorama – kliko ketu

Lexova me vëmendje dhe respekt një shkrim të profesor Artan Fugës, postuar në “Facebook”-un e tij, e botuar më pas nga gazeta “RD” dhe të tjera syresh. U pezmatova nga gjuha dhe logjika, ndaj u shtyva të shkruaj këta rreshta.

Profesorit ose i ka marrë koka erë, ose kemi të bëjmë me një rast të rëndë të pandershmërisë akademike. E them këtë të dytën, pasi shkruan në tekst (siç do të argumentoj pikë për pikë më poshtë) që disa gjëra në ligj nuk janë. Ndërkohë që janë të shkruara e zeza mbi të bardhë, të qarta, eksplicite, pa keqkuptime. Mund të jetë që profesori nuk e ka lexuar hiç ligjin dhe flet mbi opinione, fjalë të dëgjuara aty-këtu. Në këtë rast do të ishte shumë e dhimbshme për mua të pranoja që një profesor i nderuar ia lejon vetes që të shprehet e të dezinformojë njerëz që i besojnë atij dhe titullit që ka, pa e pasur bërë siç duhet detyrën e akademikut. Të jetë informuar në detaj, të ketë peshuar vlerën e secilit argument e më pas të shprehë mendimin e tij mbi çështjen. Nuk do të shqetësohesha e as nuk do shkruaja nëse thjesht gjykimet e profesor Fugës do të binin ndesh me tonat. Jetojmë në një vend të lirë dhe të menduarit ndryshe është një vlerë për shoqërinë.
Por të thuash të pavërteta të provueshme është keqpërdorimi më i madh që mund t’u bëhet vlerave akademike. Për këtë dhe për respektin që kam për profesor Fugën, shpresoj shumë të jetë rasti i parë, ai i marrjes koka erë. Shpresoj që nën shtytjen e emocioneve, inateve apo keqinformimit të jetë nxituar e të ketë shkruar gjëra pa i peshuar siç duhet. Kësaj i gjendet dermani. Koha provon të kundërtat e qartëson dhe qetëson gjërat. E kundërta do të qe vërtet e dhimbshme e do të ngrinte pikëpyetje më të mëdha.
Po merrem më poshtë me pikat që ngre profesori për të argumentuar sa më lart.
Në pikën 1 thotë “Ekzistenca e disa agjencive shtetërore, që do të kenë në dorë të gjitha vendimmarrjet përfundimtare”.

Është një argument i pavërtetë. Agjencitë janë tashmë, funksionojnë dhe bëjnë funksione të ngjashme. Më poshtë secila e shpjeguar; APAAL – Agjencia e Akreditimit është aty, dhe në modelin e agjencive simotra merr përtej funksionit të akreditimit një funksion më të gjerë; atë të sigurimit të cilësisë në arsimin e lartë. Nga një strukturë sugjeruese siç është tani, ku vendimet e bordit ishin sugjerime për ministrin, ajo kthehet në një agjenci vërtet të pavarur, me vendimmarrje sovrane. Pra, vendimet e bordit të akreditimit tani janë përfundimtare, jo sugjerime për ministrin, siç është në ligjin ekzistues. Zgjerim autonomie, pavarësi nga Ministria, liri për sistemin. Neni 14, pika 2 thotë: Bordi merr vendimin përfundimtar mbi akreditimin e institucioneve të arsimit të lartë dhe programeve që ato ofrojnë.

QSHA, Qendra e Shërbimeve Arsimore, është evoluimi i Agjencisë Kombëtare të Provimeve. Lehtëson procesin e aplikimit për studentët, mban regjistrin kombëtar të studentëve, i informon në mënyrë të sintetizuar për programet që ofrohen, organizon maturën – siç bën dhe tani, organizon provimet e shtetit, siç bën edhe tani. Një qendër shërbimi që ka për synim t’u lehtësojë jetën nxënësve dhe studentëve, duke i mbledhur shërbimet qeveritare në një pikë të vetme, të thjeshtë dhe transparente. Si Qendër shërbimesh nuk ka asnjë funksion vendimmarrës, ndaj dhe nuk ka si të jetë në fokusin e shqetësimit të përqendrimit të pushtetit.

Agjencia Kombëtare e Kërkimit Shkencor dhe Inovacionit (AKKSHI) është evoluim i Agjencisë së Kërkimit, Teknologjisë dhe Inovacionit (AKTI), e cila, siç dhe shprehet qartë në pikën 1 të nenit 11 “ka për detyrë kryesore shpërndarjen e fondeve për programet e kërkimit shkencor mbi bazën e projekteve të paraqitura prej institucioneve të arsimit të lartë dhe institucioneve të kërkimit shkencor në fushat e shkencave natyrore, inxhinierike dhe teknologjike, mjekësore, bujqësore, sociale dhe humane”. Një funksion i ri, që deri më tani nuk kryhej nga askush, pasi nuk kishte fonde të dedikuara për kërkimin shkencor në universitete. Këtu nuk ka përqendrim; ka krijim mundësish të reja për kërkimin shkencor.

Agjencia Kombëtare e Financimit të Arsimit të Lartë (AKFAL), siç parashikohet në nenin 10 të ligjit “ka për detyrë kryesore shpërndarjen e fondeve publike për mbështetjen e veprimtarisë së institucioneve publike të arsimit të lartë; mbështetjen me bursa studimi për studentët e shkëlqyer me notë mesatare maksimale nga sistemi i arsimit të mesëm të lartë, studentët në programet e studimit në fusha prioritare dhe studentët nga shtresa sociale në nevojë; si dhe garantimin e skemës së kredive studentore”.

Ndërkohë që në pikën e tij 12, profesori shkruan “Nuk specifikohet se cila është instanca që shpërndan grantin për fusha të ndryshme të shkencës, mësimdhënies, kërkim-zhvillimit”. Me sa duket, profesorit i kanë shkarë pa lexuar nenet 10 e 11 të ligjit.

Në pikën 2, profesori thotë – Njohja nga ligji e disa tipologjive të institucioneve të arsimit publik si universitetet, akademitë, kolegjet universitare dhe kolegjet profesionale, krejt të paspecifikuara për legjitimitetin dhe dobinë e tyre; – Neni 17- deri në nenin 20 shpjegojnë me detaje se si dhe pse janë të organizuara institucionet në këto forma. Kjo sjell jo vetëm fleksibilitet, por edhe një mundësi që institucionet sipas formës të kenë profile të ndryshme, por edhe standarde përkatëse. Që të mos kthehemi aty ku e gjetëm situatën, ku diplomat shkëmbeheshin me tallash, por edhe për të siguruar fleksibilitet, 4 format e organizimit janë produkt i eksperiencës më të mirë ndërkombëtare, por edhe i historikut institucional në vend.
Në pikën 3, profesori flet për organizimin e brendshëm të IAL-eve. Këtu ligji sjell disa ndryshime të mëdha, duke e çuar fuqinë vendimmarrëse drejt departamentit, siç dhe është kërkuar prej shumë vitesh nga shumica e stafeve akademike. Për më shumë i është lënë një liri e madhe vetë IAL-eve, që nëpërmjet statuteve të tyre të vetërregullojnë funksionimin e brendshëm. Vetëm korniza organizative vendoset në ligj dhe për këtë janë përdorur modelet më avangardë të organizimit të brendshëm të IAL-eve. Fuqi në departament, më pranë studentit, më pranë lektorit të thjeshtë. Kjo mund të mos u pëlqejë shumë shefave, por siç thotë me të drejtë profesori “që nga 4 korriku i 1789-s, pushteti i tyre buron nga poshtë, jo nga statusi i privilegjuar”.
Në pikën 4 flet për pabarazi diskriminuese midis IAL-eve private dhe atyre publike. E kundërta është e vërtetë. Ligji sjell një standardizim funksional midis institucioneve. Shumë nga kritikët janë shprehur që nuk shohin shumë rregullime për IAL-e jopublike. Kjo pasi, për ta, përveç pak rasteve kur është parashikuar ndryshe, vlejnë të njëjtat rregulla si për ato publike. Kjo është ndërtuar nën frymën se shteti duhet t’i garantojë qytetarët për cilësinë e shërbimit të ofruar, pavarësisht se kush është ofruesi. Veçanërisht në ofrimin e një të mire publike, siç është arsimi i lartë.
Në pikën 5 atakon “dyzimin” mes trupës akademike dhe asaj administrative në IAL. Ndërkohë që reforma synon të fokusojë akademikët në punën e tyre akademike dhe t’i mbështesë me administratorë të specializuar për të kryer detyrat menaxheriale. Nuk gjej dot asnjë arsye të mirë pse një akademik nuk do donte të fokusohej në punën akademike dhe t’ia linte punët administrative dikujt të profilizuar në atë fushë. Ky për shumë është një njeri që vetëm zbaton një projektbuxhet, që është ndërtuar nga vetë departamentet dhe që propozohet nga senati akademik, siç thotë dhe neni 48, pika 1, paragrafi c).
Me tej, neni 37 i ligjit, ndryshe nga sa thotë profesori, ka plot 15 pika që janë përgjegjësi e senatit, të plota të qarta. Në ligj është trupëzuar bindja që senati akademik është shpirti dhe mendja e universitetit, madje pika gj) e këtij neni i njeh të drejtën senatit për të përzgjedhur përfaqësuesit e tij në Bordin e Administrimit. Madje, përfaqësuesit e senatit mundet në plot raste të përbëjnë shumicën e anëtarëve të Bordit të Administrimit. Ky nuk është një model që kemi shpikur ne. Është skema e shumicës së modeleve qeverisëse të universiteteve në vendet e zhvilluara. Madje, në më shumë se 24 modele me drejtim dual që kemi parë, përfaqësuesit e senatit nuk janë asnjë rast kaq shumë të përfaqësuar në bordet e administrimit.
Në pikën 6 thotë që “fut ndërhyrjen vendosëse të ministrit të Arsimit në rregulloret e brendshme”. E pavërtetë. E kundërta është e vërtetë. Ligji i jep fund morisë së udhëzimeve që dilnin nga Ministria e Arsimit dhe i jep liri vetë IAL-eve për t’u rregulluar. Pikat c) dhe d) të nenit 37 thonë se senati akademik “c) Miraton statutin e institucionit të arsimit të lartë me dy të tretat e votave të anëtarëve të tij, pasi të jetë marrë miratimi paraprak i Bordit të Administrimit; d) Miraton rregulloret e institucionit dhe aktet e tjera sipas përcaktimeve të bëra në statut;
Do t’i kenë shkarë edhe këto pika profesorit.
Në pikën 7 profesori thotë “Po ashtu nuk tregohet se kush vendos për numrin e studentëve të pranuar, mbi kuotat e vendeve të punës të hapura për pedagogë, mbi çfarë kriteresh bëhen pranimet pas përfundimit të studimeve në shkollën e mesme, kush përcakton çmimet e regjistrimit, dhe a i përdor dot apo jo universiteti fondet nga pagesat për regjistrim etj.”
Përgjigjja për këtë është në nenin 24, të quajtur Departamenti, i cili thotë “Departamenti propozon programet e studimit, si dhe numrin e studentëve për çdo program, në përputhje me kapacitetet akademike dhe infrastrukturore të tij, sipas standardeve të cilësisë.
Departamenti propozon kriteret e pranimit të studentëve për secilin program studimi, në përputhje me përcaktimet e këtij ligji dhe të akteve nënligjore. Departamenti përzgjedh studentët fitues, të cilët miratohen nga drejtuesi i njësisë kryesore, sipas procedurave të përcaktuara në statutin dhe rregulloret e institucionit të arsimit të lartë.”
Ndërsa për stafin akademik, së pari neni 3, pika 4, paragrafi ç) thotë “Autonomia organizative dhe e përzgjedhjes së personelit garantohet nëpërmjet së drejtës për të caktuar në mënyrë të pavarur numrin e personelit, kriteret dhe procedurat e përzgjedhjes së tij, si dhe për të përcaktuar pagat e personelit, në përputhje me formën e institucionit”. Ndërsa neni 63 shprehet: “Kriteret e punësimit të personelit akademik me kohë të plotë përcaktohen nga njësia bazë, bazuar në nevojat e kësaj të fundit, dhe miratohen nga rektori”.
Pra, ndryshe nga sa thotë profesori, në ligj “tregohet”, madje qartë, pa keqkuptime. E për më shumë, ndryshe nga siç ndodh tani, ku të dyja këto vendimmarrje janë të përqendruara në MAS, ligji i ri ua delegon këtë tagër vetë IAL-së. Vetëm përqendrim nuk ka këtu.
Në pikën 8 flitet për kufizim të mekanizmave ekonomikë. Këtu ka një keqkuptim të përgjithshëm, ku kërkohet që ligji të lejojë gjëra. Ndërkohë që, si parim, çdo gjë që nuk ndalohet nga ligji, lejohet. Por, përveç këtij parimi të përgjithshëm, ka disa çështje që pasi i ndalohen nga ligje a dispozita të tjera të përgjithshme, ky ligj i lejon për IAL-et posaçërisht.
Për shembull, profesori thotë në këtë pikë “Ka të drejtë universiteti publik të marrë hua në banka brenda dhe jashtë vendit? Asgjë nuk thuhet”; Ndërkohë që neni 113 i ligjit thotë “Institucionet publike të arsimit të lartë kanë të drejtën e marrjes së kredive për zhvillimin e tyre institucional dhe infrastrukturor.” Pra, thuhet qartë. Por ndoshta profesori nuk ka mbërritur ende te neni 113.
Pika 9 thotë se ligji pengon rinovimin e programeve mësimore. E kundërta është e vërtetë. Për rinovimin e programeve mësimore në ligjin ekzistues duhet marrë gjithmonë miratimi i MAS dhe APAAL, ndërkohë që në ligjin e ri ky rinovim deri në masën 20% mund të bëhet nga vetë IAL dhe vetëm të informohet MAS. Një risi në lirinë për universitetet.
Pika 10 dhe 11 flasin për dhënien e titujve. Një tjetër risi e madhe e ligjit, pasi ishim i vetmi vend në Europë që e kishim ende të përqendruar në Ministri dhënien e titujve. E delegojmë këtë te vetë universitetet. Sulmi ndaj kësaj pike më ngjan me nostalgjinë për prangat.
Në pikën 15 flet, për shembull, që nuk jep kriteret për laicitetin e arsimit të lartë apo autonominë e territorit, ndërkohë që neni 5, pika 1, paragrafi dh) dhe e) thonë shteti “garanton paprekshmërinë e institucioneve të arsimit të lartë dhe të territorit të tyre. Ndërhyrja e organeve të rendit publik në mjediset akademike bëhet me kërkesën ose lejen e titullarit të institucionit të arsimit të lartë” apo shteti “Garanton laicitetin e institucioneve të arsimit të lartë publik dhe mospërdorimin e simboleve fetare prej tyre.” Pra, i thotë qartë.
Sa më lart, vlen për secilën nga pikat e nuk po zgjatem më tej për të mos e lodhur lexuesin me secilën prej tyre. Vërtetimet e mësipërme janë më se të mjaftueshme për të bindur çdo lexues të arsyeshëm që kemi të bëjmë në rastin më të mirë me një keqinformim. Keqinformimi në vetvete është i padëmshëm, por i amplifikuar nga zëri i një profesori, më shumë sesa t’i bëjnë zhurmë reformës, është tregues i nevojës së madhe që arsimi i lartë ka për këtë reformë.
*Zv.ministër i Arsimit dhe Sporteve

Read More

Denoncoj natyrën okulte të projektligjit të Arsimit te Lartë

 

Besnik Gjongecaj

Gazeta Shqip, 25.03.2013

Nuk është e panjohur, përkundrazi, është një praktikë e ndeshur shpesh kur ekzaktësisht në emër të një interesi më të përgjithshëm, madje të mbuluar krejtësisht nga stofi dimëror dhe i ngrohtë i interesit më të lartë, gati gati sublim, paraqiten projekte që synojnë zezërisht rrënimin e tij përmes plotësimit të interesave të jashtëligjëshme të individëve të caktuar. Më shumë se një praktikë, e gjithë kjo është një betejë, sepse përfitimi vetjak nuk synohet në harmonizim me të tërën, përkundrazi, në një luftë për jetë a vdekje me të. Duke bërë ç’është e mundur margjinalizimin e interesit publik në rastin më të mirë, ose duke e bërë atë copë e çikë, pa pikën e mëshirës njerëzore, në rastin më të keq. Kjo betejë merr përmasa gjithmonë e më dramatike sa më lart të jetë vendosur fusha e saj në hierarkinë social-politike të vendit, sa më shumë pushtet të jetë investuar në të, dhe së fundi, sa më okulte të jetë ajo, përplasja. Beteja okulte janë zhvilluar në Parlamentin e këtij vendi kur ligjeve të caktuara iu është dhënë fshehtësisht fytyra e interesit e grupimeve të vogla, madje edhe të individëve të veçantë në mbrojtje të interesit vetjak dhe familjar. Jo rrallë, për shkak të devijimit dramatik nga interesi i votuesve, qytetarët kanë mundur të ravijëzojnë mafien parlamentare, grupin që ndërton një set prioritetesh dhe privilegjesh për vete, në emër të popullit, por jo për popullin. Gjithsesi, betejat më të errëta janë ato që janë zhvilluar brenda mureve të mbledhjeve qeveritare. Atje ku jo rrallë, dhe vetëm atëhere kur nuk ia kishin arritur të kalonin një ligj të personalizuar në Parlament, qeveritarët e këtij vendi ia thyenin qafën ligjeve ekzistuese për të ndërtuar, nga copat e thyera, VKM-ë të adresuara personalisht, në interes plotësisht privat, dhe në një konflikt të dretpërdrejtë me vetë ligjin që sapo kishte kaluar në Parlament. Aq shpesh ka ndodhur kjo, veçanërisht në vitet e gjata të qeverisjes së shkuar, saqë nuk ka se si të mos besosh që në thelbin e tyre qëndrojnë ”forca të errëta”, ”paranormale”, ”të pakontrollueshme” nga pushteti i qytetarëve. Okulte, prandaj, në thelbin e tyre. Por, në këtë pikpamje, një ngjarje e këtyre kohëve po ia kalon të gjitha ngjarjeve me natyrën okulte të saj, me fuqinë e saj manipulative, të fshehtë, gati pothuajse paranormale. Një projektligj për arsimin e lartë me përmbajtje okulte po bëhet gati të kalojë Parlamentin e vendit. Në ndihmë janë thirrur të gjithë ata që dinë të lexojnë anët e fshehta të një ligji, sekretin në përgjithësi. Të gjithë magjistarët e këtij vendi, horrat, manipulatorët, madje edhe dononciatorët e dikurshëm. Të gjithë ata që shohin në errësirë, ata që dinë të lexojnë kuptimin a brazdave në pëllëmbët e duarve, madje edhe fletët e dala boje të dosjeve të dikurshme. Me misionin për të thënë pikërisht të kundërtën: që projekti i ligjit të universiteteve është i pastër, drejtpërdrejt në mbështetje të interesit publik. Për të fshehur të fshehtën e tij. Anën e tij okulte. Shëmtinë e tij të paanë.

* * *

Projektligji për arsimin e lartë u shit dhe vazhdon të shitet në opinionin publik si një formë ligjore që do ta ndryshojë rrënjësisht sistemin. Një dekor i përgatitur me kujdes i shërbeu kësaj shitjeje. U thirr nga Anglia një shqiptar që të ishte ”aq i kualifikuar dhe zhytur në stilin anglez të të menduarit” sa t’i dukej si një letër tualeti projektimi i zhvillimit të arsimit të lartë në Shqipëri i prodhuar pak kohë më parë nga një ekip që kryesohej prej vetë ish këshilltarit të znj. Thatcher dhe financuar nga Banka Botërore. ”Londinezi” i thirrur nën armë, madje, pa u kujdesur as të përmendëte punën e kryer në Shqipëri dhe aq më shumë, me një moskokëçarje shembëllore që vetëm vandalët dhe pushtuesit e kanë, pra, pa ia bëri syri tërt që po zhytej në baltën e plagjiaturës, pasi i futi një të fshirë gjithçkaje që ishte bërë më parë, me një krenari katundareske, e cila bëhej gjithmonë e më shumë e tillë sa më shumë lëvdohej nga ata që e sollën dhe sa më shumë vinte në pah rrudhat e sajdisura në lule të ballit, arriti të paraqesë si Dokumentin për Arsimin e Lartë ashtu edhe Draftin e Ligjit. Që të bëhej sa më i besueshëm, dmth sa më pak i frymëzuar politikisht dhe, më kryesorja, sa më i mjegullt në pjesën okulte të tij, krijoi një komision universitarësh, të cilët, jo për fajin e tyre, u quajtën ekspertë, megjithëse kishin një mungesë të theksuar të njohurive në fushën e ndërtimit të institucioneve, dmth, ishin plotësisht të papërgatitur për detyrën e dhënë; si dhe, për t’i dhënë edhe dorën e fundit, përhapi lajmin se ekspertët e Komisionit që do të shkruanin Reformën, pra që do të ndryshonin rrënjësisht faqen e arsimit të lartë të këtij vendi, nuk ishin ashtu thjesht ekspertë, por shumë më tepër se kaq: ata ishin ekspertë me ngarkesë, jo neutralë. Pra, në kundërshtim me të gjithë definicionet e botës, ata ishin projektuar si ekspertë të politizuar, që përfaqësonin dy krahët e politikës dhe si të tillë, prandaj, do të prodhonin dokumente që automatikisht do t’i pranonte si pozita ashtu edhe opozita, veçanërisht opozita. ...Do të bëhej një reformë për kokën e reformës dhe mbi të gjitha, një reformë e qëndrueshme, e pacënuar prej askush, e balancuar në fund të fundit!. Atë kryesoren megjithatë, atë pjesën e errët, pjesën okulte të saj, pra, atë për të cilën në fund të fundit po e bëjmë edhe gjithë këtë reformë - dukej sikur thoshte pa zë ”londinezi” në fjalimet e tij pa fillim dhe pa fund - nuk do ta marrë vesh askush, sot dhe në kohën tjetër, në të gjitha kohërat...

* * *

Drafti i Arsimit të Lartë po shitet edhe në përmbajtje. Thelbi i marketingut të tij është ky: Drafti i Arsimit të Lartë siguron autonominë më të lartë për universitetet; universitarët kanë përgjegjësinë për detajimin e buxhetit (grantit), për përcaktimin e strukturave universitare, për zgjedhjen e autoriteteve dhe organeve drejtuese, për përcaktimin e numrit të pedagogëve dhe personelin tjetër universitar, për realizimin e një kualifikimi që fillon dhe mbaron brenda universitetit. Në fakt, kështu do të ndodhte vetëm nëse të gjitha përgjegjësitë e sapopërmendura do të nxirreshin jasht kontekstit të Draftit, nuk do të ishin pjesë e së tërës. Por ato janë pjesë e së tërës dhe nuk ka se si të ndodhë ndryshe. Prandaj, gjithçka që sërviret si përgjegjësi e universitetit, para se të jetë e tij, është e strukturave ndërmjetëse dhe strukturat ndërmjetëse, ashtu si janë projektuar në këtë Draft, jo vetëm që nuk i përkasin universiteteve, por përkundrazi, janë instrumente pastërtisht në duart e qeverisë. Kështu, para se të detajojë shumën e parave që merr (grantin apo çdo shumë tjetër), madhësia e tij përcaktohet nga AKF (Agjensia Kombëtare e Financimit), e cila është pjesë e qeverisë në të gjitha kuptimet dhe në kundërshtim të plotë me statusin natyror të saj si ndërmjetëse. Aq më shumë që përcaktimin e grantit, AKF ose që është e njëjta gjë, kjo strukturë qeveritare, e bën pa asnjë formulë të dhënë në Draft. Para se të përcaktojë strukturat e saj, apo para se të përcaktojë numrin e pedagogëve dhe personelit, universiteti duhet të marrë lejen e ASCAL (Agjensia e Sigurimit të Cilësisë në Arsimin e Lartë) e cila, si për nga përbërja ashtu edhe për nga statusi është thjesht një zgjatim i qeverisë. Asnjë universitet, prandaj, nuk mund të bëjë asnjë zgjidhje strukturore dhe administrative, në thelbin e vet, pa u komanduar nga qeveria. Kështu do të ndodhë edhe me kërkimin shkencor, i cili do të financohet pa pikë hezitimi sipas preferencave politike të qeverisë, sepse, struktura ndërmjetëse e projektuar për këtë qëllim, pra AKKSh (Agjensia Kombëtare për Kërkim Shkencor), nuk do të jetë gjë tjetër vecse një zgjatim i dorës qeverisëse të partisë apo partive në pushtet. Ky ligj jo vetëm që nuk e zgjeron autonominë universitare, por e nulifikon atë në mënyrëm më dramatike të ndodhur ndonjëherë. Dhe e gjitha kjo bëhet me po atë stil dredharak që katundari i shkretë është i detyruar të aplikojë për të mbijetuar kur zbret në qytetin e zhurrmshëm. Brenda të njëjtit Draft, universitarëve iu jepet (granted) një pushtet që i është dhënë më parë qeverisë nëpërmjet strukturave (jo ndërmjetëse) të sistemit. Si në një shtëpi që blerësi e kupton pas pilafit se pronari mashtrues e ka shitur njëherë dhe atij po ia shet për herë të dytë!

* * *

Gjithsesi, akoma nuk kemi arritur te pjesa vërtet okulte e Draftit, megjithëse jo pak herë i jemi afruar asaj. Fuqia e errët e këtij Drafti është vendosur te kapitulli XII, atje ku parashikohet krijimi i IALPP ose “institucionet publike të pavarura të arsimit të lartë”. Më i zellshshmi në krijimin e këtij kapitulli, i vetëdeklaruar, njeriu i UET ose z. Civici, të cilin kam patur rast ta njohë në Universitetin Bujqësor të Tiranës, atje ku ai ka marrë diplomën e ekonomistit bujqësor megjithëse, me sa kuptoj, i vjen turp ta përmendë dhe prandaj e zëvendëson me diploma të tjera të marra kushedi se ku në hapësirat e kontinentit, deklaron se pa këtë kapitull Drafti do të ishte pa kokën e tij. Sipas tij, sepse të tjerët nuk i kam dëgjuar të prononcohen, të gjitha institucionet e arsimit të lartë në vend, përfshi edhe ato publike, edhe UET, do të transformohen, brenda tri kater viteve në institucione edhe publike, edhe të pavarura. Për të kuptuar statusin e IALPP-ve të ardhshme është mirë t’i shohim ato në raport me qeverinë dhe interesin publik. Ajo që i lidh me qeverinë është akreditimi dhe paraja. Të dyja i jep qeveria dhe një universitet si UET e ka të sigurtë që do t’i marrë të dyja: edhe akreditimin edhe paranë. Jo vetëm me këtë qeveri, por edhe me atë që pritet të vijë. Duke realizuar kështu ëndrrën e madhe të përfitimit të parasë publike! Pasi ta marrë këtë para, duhet ta heqë qafe qeverinë, edhe publikun, sigurisht. Që ta shijojë qetësisht prenë e saj, pra paranë publike, neni 127 i Draftit e ndan IALPP e ardhshme (pra edhe UET) nga shteti sepse për buxhetin e marrë nga universiteti nuk do të mund të aplikohen minimalisht as “standardet e programimit buxhetor dhe të menaxhimit financiar publik, madje as ato të prokurimit publik”. Gjithçka perfekte: UET bëhet IALPP dhe merr buxhet nga taksapaguesit e varfër të këtij vendi dhe pasi e merr atë, buxhetin, planifikon ta përdorë pa pyetur për rregullat publike të manaxhimit të tij. Pas kësaj bota le të përmbyset!

* * *

Pyetjet e mëdha kanë mbetur për në fund. A mund të jetë IALPP, ashtu si është përcaktuar në këtë Draft, një formë strategjike e një universiteti shqiptar? A mund ta zëvendësojë ajo modelin universialisht të pranuar që “një universitet ekziston nëpërmjet një autonomie institucionale-tradita Humboldtiane (liria akademike e kombinuar me autonominë administrative, strukturore dhe financiare); ku mësohet nëpërmjet kërkimit shkencor-tradita Humboldtiane, (unifikimi i mësimit me kerkimin shkencor); me një kulturë dhe praktikë hibride - orientimi drejt shoqërisë dhe tregut ose tradita amerikane (universiteti është përgjegjës për perspektivën e sektorit publik dhe merr pjesë në zgjidhjen e problemve të tij, sepse paguhet nga qeveria, por nga ana tjetër, ai është gjithashtu subjekt i forcave të tregut); dhe i aftë të zhvillojë personalitetin e studentit duke e përgatitur atë për demokraci – tradita Newman, apo tradita angleze? Sigurisht që jo. Këtu ngatërrohen prioritetet; ngatërrohen vizionet me mjetet. Forma “IALPP” është një nga qindra mjete me anë të të cilave mund të shkohet te modeli i mësipërm. Ndërsa ai, modeli, është një dhe i vetëm. Universal si i tillë.

A mundet, në fund të fundit, që edhe një universitet si UET, akoma i paformuar realisht si i tillë, të kërkojë të investohet njësoj si Universiteti i Tiranës apo Universiteti Bujqësor i Tiranës? A është kjo gjë, në fund të fundit, e drejtë? Pastaj, ç’mëndje njerëzore do të mund ta pranonte që kapitali i një universiteti publik shqiptar të barazohet me kapitalin e një universiteti privat në tregun publik të këtij vendi? Të dalë para shqiptarëve me aksione të njëjta, kur një universiteti publik i është dashur më shumë se një gjysëm shekulli të formojë kapitalin njerëzor dhe material që ka?

* * *

Ç’qe, pra, ai hall i madh që thërriti në skenën shqiptare këtë Draft? Që e zbriti “londinezin” në fshatin stërmadh Shqipëri? Që ka vite që lë pa gjumë UET apo të tjerë universitete private, që megjithëse pa u formuar si të tillë, me një të shkuar qesharake, të arrnuar, kërkojnë të masin hijen e trupit të tyre me universitetet publike më shumë se gjysëm shekullore të këtij vendi? Madje që riaktivizoi edhe një hibrid të çuditshëm, të padëgjuar më parë; një “edhe president universiteti edhe sigurims i para 90-tës”, të dilte në ekrane televizive, të analizonte dhe mbështeste Draftin? Në prani edhe të ministres! Sigurimsi i dikurshëm?!

Përsëri duhet të analizojmë në mënyrë krahasuese. Asgjë të re nuk sjell ky Draft nga puna e dikurshme e bërë në projektin “Master Plan i Arsimit të Lartë” të punuar nga ish këshilltari i Thatcher dhe ekipi i tij pak vite më parë me mbështetjen e Bankës Botërore. Asgjë, absolutisht. Madje ky Draft është shumë më i prapambetur dhe shumë më keq i konceptuar. Por duhet pranuar: Drafti ka një shtesë dhe ky është kapitulli XII. Ja pse u shkruajt ky Draft. Për të përfshirë në ligj kapitullin XII. Kapitullin që e çon paranë publike te universitetet private. Patjetër. Padrejtësisht. Atje fshihet edhe fuqia e zezë, sekrete, pjesa okulte e Draftit. Te kapitulli XII.

Read More

B. Gjongecaj: Universiteti si djep dhe si varr i demokracise

Gazeta Tema, 18 Shkurt, 2015

Besnik Gjongecaj, Universiteti Bujqesor i Tiranes

Pavarësisht nga natyra apo modeli i analizës që aplikon për të “shkuar” te substanca e një universiteti shqiptar, pra, pavarësisht premisave, koncesioneve, përafrimeve, madje, pavarësisht edhe ndonjë frymëzimi politik apo ideollogjik të vetë analizës, është e pamundur që në fund të saj të mos arrish në përfundimin se universiteti shqiptar, në krahasim me kohën kur demokracia u nda me diktaturën, jo vetëm që nuk e ka ruajtur, por, përkundrazi, e ka humbur potencialin demokratik të tij. Është një vërtetë e madhe po aq sa edhe tragjike e Shqipërisë pas diktatoriale. Këtij përfundimi i shtohet edhe mergulla që dendësohet rreth tij. Njerëzit e thjeshtë, madje vetë universitarët, përpiqen pa pikën e suksesit të përcaktojnë se çfarë realisht nuk shkon në arsimin e lartë të këtij vendi. Janë diplomat e pamerituara, është korrupsioni, mungesa e kërkimit shkencor, pranimet pa konkurs, masivizimi, nepotizmi, defektet strukturore, administrimi; çfarë pra nuk shkon në universitetet publike të këtij vendi?! Sejcila prej tyre është shkak, janë disa, apo të gjitha bashkë? Kush pra, është ai, bash-shkaku i prapambetjes tragjike të universiteteve shqiptare? Në pamundësi të ndërtimit të një arsyetimi solid për një sistem universitar të zhytur në kaos dhe të kërrusur nga një numër i madh të panjohurash, është e mënçur të ndjekësh parimin “të mendosh pa krahasuar është e pamendueshme”. Nëse është e pamundur që Shqipëria të krahasohet me një vend tjetër, dhe kjo është pothuajse gjithmonë e vërtetë, atëhere mund të krahasohet me një periudhe historike të ndonjë vendi apo të një grupi vendesh. Nuk do të bënim ndonjë gabim sinjifikativ nëse do të krahasonim gjendjen e arsimit të lartë në Shqipëri me gjendjen universiteteve evropiane në vitet 60, gjithmonë nga pikpamja institucionale dhe e politikës arsimore. Që të shmangnin një çrregullim shoqëror, (ky ishte edhe objektiv i vendimmarrësve të asaj kohe, çka është konsideruar edhe një objektiv për Shqipërinë gjatë këtyre viteve), vendimmarrësit krijuan një legjislacion mjaft të detajuar, pra një strategji mjaft “ndërhyrëse” të qeverisë te universitetet, por edhe brënda tyre, gjë që e kufizoi ekstremisht autonominë universitare. Ishin vitet kur mendohej që popujt evropianë ende nuk ishin pergatitur për një demokraci reale, ashtu sikundër ndodh ekzaktesisht në Shqipërinë e sotme. Dy dekada më vonë, idetë politike ndryshuan rrënjësisht. Filloi të mbizotërojë koncepti që fuqia vendimmarrëse duhet vendosur brënda universiteteve, çka do t’i bënte ato autonome. Kështu do të plotësoheshin dy kërkesa universale: universitetet do të bëheshim thellësisht legjitime, por edhe efektive. Sistemi universitar publik i Shqipërisë është ekzaktesisht në këtë pikë. Në pikën në të cilën Evropa ka qenë para, sëpaku, dyzet apo pesëdhjetë vitesh. T’i japim apo jo fuqi vendimmarrëse universiteteve!? Nën peshën e kësaj dileme ka kaluar pothuajse një çerek shekulli kohë pasdiktatoriale, aq sa mund të numërosh edhe brinjët në kurrizin e kërrusur të universiteteve tona. Në kuptimin e pafuqisë së tyre. Të rrënimit që nuk ndalet.

 

Evropa e sotme ka kohë që e ka përcaktuar modelin e një universiteti. Në thelbin e tij ai nuk është gjë tjetër vetëm se një kombinim i kontributeve që kombet e Evropës kanë dhënë historikisht në ndërtimin e universiteteve brenda vendit të tyre. Ky model është katërdimensional: një universitet që ekziston nëpërmjet një autonomie institucionale – tradita Humboldtiane (liria akademike e kombinuar me autonominë administrative, strukturore dhe financiare); ku mësohet nëpërmjet kërkimit shkencor – tradita Humboldtiane, (unifikimi i mësimit me kerkimin shkencor); me një kulturë dhe praktikë hibride – orientimi drejt shoqërisë dhe tregut ose tradita amerikane (universiteti është përgjegjës për perspektivën e sektorit publik dhe merr pjesë në zgjidhjen e problemve të tij, sepse paguhet nga qeveria, por nga ana tjetër, ai është gjithashtu subjekt i forcave të tregut); dhe i aftë të zhvillojë personalitetin e studentit duke e përgatitur atë për demokraci – tradita Newman, apo tradita angleze. Aplikimi i këtij modeli ka prodhuar, përveç shumë të tjerash, një status të veçantë të universitetit në shoqëri. Ka kohë që, prandaj, në botën demokratike universiteti është shndrruar në terrenin ku seleksionohet dhe rafinerohet liria e shprehjes, liria e mendimit, e ndërgjegjes. Për këtë, por dhe për arsye historike, universiteti është vendi sublim i lindjes dhe zbatimit të këtyre parimeve me vlerë universale. Në një pikpamje, universiteti është shndrruar në bërthamën e demokracisë së një vendi, me densitetin më të lartë të vlerave të saj. Si në Big Bang-un e famshëm, i cili shpjegon formimin e universit përmes zgjerimit (shpërthimit) të materies fillestare superdense, universiteti, si vendi me densitetin më të lartë të vlerave të demokracisë në shoqëri, nuk bën gjë tjetër veçse i emeton ato duke përcaktuar edhe madhësinë e demokracisë së një vendi, kufijtë e saj, cilësinë brenda tyre. Ashtu si zgjerimi i materies pas Big Bang krijoi universin, po ashtu edhe emetimi i vlerave universitare krijon vetë universin e demokracisë së një vendi.

Shqipëria, ku është? Universiteti publik i këtij vendi, ku është? Ç’model ndjek ai? Ç’raport ka një universitet publik shqiptar me demokracinë, shoqërinë shqiptare në përgjithsi? Edhe një jo universitar mund t’i përgjigjet këtyre pyetjeve, në kuptimin që nuk do ndonjë informacion të specializuar për të thënë që universitetet e këtij vendi, tragjikisht, janë shumë larg modelit evropian të një universiteti. Akoma më shumë. Ngaqë koha rrjedh më ngadalë në këtë vend gjysëm demokratik e gjysëm perandorak, distanca vjen e bëhet më e madhe me kalimin e kohës, diferencat edhe më të mëdha. Asnjë dimension i modelit evropian nuk është i shprehur në universitetet e këtij vendi. Universiteti është organizuar pa aplikuar asnjë nga parimet që do t’i siguronin autonominë institucionale; mësimi është absolutisht i pamundur të zhvillohet përmes kërkimit shkencor; universiteti nuk del në shoqëri për të zgjidhur problemet e saj, përkundrazi; dhe së fundi, studentët jo vetëm që nuk përgatiten për demokraci, por e kundërta është e vërtetë: ata edukohen se si të mbijetojnë në një vend ku demokracia mungon. Distanca gjithmonë në rritje me modelin evropian e ka bërë të pamundur statusin e universiteteve si pole të demokracisë së këtij vendi. Universitetet, madje, kanë rënë nën nivelin e shoqërisë shqiptare, çka është një nga gjërat më të rralla që mund të ketë ndodhur në historinë universitare të vendeve demokratike dhe jo demokratike. Universitetet shqiptare nuk emetojnë më vlera në shoqëri, përkundrazi, thithin prej saj çfarë mund të thithet në një proces gati gati fizik, rastësor, të pakontrollueshëm. Nëpërmjet një fluksi të lirë, në universitetet shqiptare futen nga jashtë dhe bëhen pjesë e natyrshme e ekzistencës së tyre korrupsioni, klientelizmi, sundimi i të paaftëve, votimi sipas kritereve nepotike, trafiku i rezultateve, botimeve shkencore, pedagogjia e rreme, inkompetenca, mungesa alarmante e karakterit…Gjithçka universitare vihet nën pushtetin e antivlerave. Kanë kohë që vlerat vdesin një nga një, pashmangshmërisht dhe bashkë me to, shuhen po kështu, një nga një, edhe mjetet që do të mund të ringrinin universitetet e rëna të këtij vendi. Aq sa, edhe kur flitet për zbatimin e një standardi evropian, psh votimi universitar, ai nuk prodhon rezultatin për të cilin është projektuar, pra, nuk nxjerr në krye të universitetit “njerëzit që nuk janë vetëm një zgjedhje e përbashkët, por përfaqësojnë personalitetin, shpresat dhe shqetësimet e çdo universitari”, por përkundrazi, njerëzit që do të vazhdojnë të mbajnë në punë kushërinjtë, të paaftët, të korruptuarit si bashkëpuntorë. Gradualisht, vetë shoqëria shqiptare, prandaj, ka rënë në kurthin e mungesës së modelit. Universitetet nuk janë aty, përkundrazi. Duke emetuar antivlerat po i tregojnë shoqërisë ekzaktësisht rrugën përmes së cilës shkohet drejt greminës.

Qeveria shqiptare ka bërë dy përpjekje për të ndikuar te universitetet e këtij vendi. E para, ngarkoi një grup ekspertësh për përgatitjen e Reformës së sistemit; dhe e dyta, përgatiti Projektligjin e arsimit të lartë, i cili ende nuk ka kaluar në qeveri. Në thelb, meqënëse Projektligji origjinon ekzaktësisht nga dokumenti i Reformës, të dy dokumentet mund të quhen edhe si një përpjekje e vetme e qeverisë për të ndikuar te universitetet. Autori i këtij shkrimi e ka shprehur publikisht qëndrimin e tij ndaj dokumentit të Reformës (Gazeta Shqiptare, dt 6 Maj 2014), prandaj, ai s’ka se si të jetë ndryshe veçse një qëndrim i vlefshëm edhe për Projektligjin. Në kontekstin e këtij shkrimi do të konsiderohet vetëm Projektligji, dhe vetëm në pikpamjen nëse mund të shërbejë, sadopak, si një mjet ligjor për nxjerrjen e universiteteve nga prapambetja e frikshme ku janë zhytur. Nëpërmjet Projektligjit qeveria shprehet se do t’i nxjerrë universitetet nga prapambetja e thellë vetëm duke marrë pjesë në qeverisjen e tyre. Këtë mund ta realizojë përmes Bordit Administrativ, i cili, meqënëse ka një probabilitet të lartë të drejtohet nga qeveria dhe meqënëse ka si detyrë ligjore “përmbushjen e misionit të universitetit”, mbetet të jetë, në thelbin e vet, formë e qeverisjes së universitetit jo nga universitarët, por nga qeveria (për hollësi shih Gazeta Shqiptare, dt 6 Maj 2014). A mund të ndodhë kështu, pra, a mund të ndodhë që qeveria, politika në thelb, t’i shpëtojë universitetet në përgjithsi dhe ato shqiptare në veçanti? Jo, sigurisht. E gjitha kjo është në kundërshtim me procesin historik evropian. Pas krizës së viteve 60, Evropa i nxori universitetet nga tronditja e thellë jo duke i qeverisur ato, por duke bërë të kundërtën: duke i lënë të vetëqeverisen përmes një autonomie të gjerë ligjore. Kështu i shpëtoi universitetet Evropa. Pak a shumë kështu shpëtohen universitetet në një vend demokratik. Kështu duhet të veprojë edhe qeveria me universitetet e këtij vendi. Sigurisht, përmes një procesi shumë delikat adoptimi. Që sigurisht nuk mund të çojë, si i tillë, në një nga çudirat më të mëdha që kam dëgjuar ndonjëherë dhe që nuk do të mund ta lija jasht këtij shkrimi. Potencialisht, sipas Projektligjit, edhe një individ me nivelin “master” mund ta drejtojë Bordin Administrativ të një universiteti. Pra, në prani të dhjetra profesorëve, “përgjegjësinë për përmbushjen e misionit të universitetit” mund ta marrë edhe një individ me kualifikimin “master”! Dhe ku, në Shqipëri!? Gjë që jo vetëm nuk është e llogjikshme, jo vetëm që nuk është etike, por mbi të gjitha është edhe e frikshme, aq më shumë kur të shkon mendja te ajo se si janë dhënë diplomat “master” nga universitetet e këtij vendi!

Pasi mbaron së numruari të gjitha problemet e një universiteti publik shqiptar (në një analizë serioze universitetet private të një vendi si Shqipëria janë vetëm një hollësi e parëndësishme, por mjaftueshmërisht virulente) nuk ka se si të mos arrish në përfundimin që bash-problemi i universiteteve shqiptare është niveli i ulët i potencialit demokratik. Ato rezultojnë, pas një çerek shekulli ndarje me diktaturën, të zbrazur prej demokracisë dhe vlerave që mbart ajo. Madje më të zbrazëta edhe se vetë shoqëria shqiptare, gjë që e bën jashtzakonisht tragjik statusin e tyre. Aq sa universitetet e sotme nuk janë të krahasueshëm as me universitetet në prag të ndryshimeve të viteve 90. Në kuptimin relativ të gjërave, universitetet e asaj kohe, në raport me shoqërinë, ishin shumë më të përparuara se ato të sotmet, sepse ishin të afta të shndrroheshin në pole demokracie ashtu sikundër u shndërruan dhe ta udhëhiqnin atë, shoqërinë shqiptare, drejt ndryshimeve të mëdha. Sot ndodh e kundërta. Të vendosur nën nivelin e shoqërisë, universitetet shqiptare janë bërë pengesë për zhvillimin e saj. Frikshëm, sepse në vend të mesazhit të lirisë po japin mesazhin e skllavërimit. Sepse nga djep i demokracisë po shndërrohen në varrin e saj.

Read More

Mbi pranimet - diskutim mbi projekt-ligjin

 
Arjan Shahini
8 Janar, 2014

Një pjesë e kritikës ndaj projekt-ligjit të arsimit të lartë merret kryesisht me pranimet në universitete. Disa eksponentë të shquar të Universitetit të Tiranës si Shezai Rrokaj, Fakulteti i Historisë dhe Filologjisë, mendojnë se pranimet duhet të jetë kompetencë e universitetit, pasi studentët vijnë me mangësi të theksuara nëpërmjet sistemit të përqendruar të shpërndarjes [shih diskutimin].

Problemi me këtë qëndrim është mungesa e logjikës dhe e argumentit empirik, sepse:

1. mekanizmi i shpërndarjes së studentëve nuk ndryshon cilësinë e tyre;
2. Universitetet kanë dëshmuar se nuk i administrojnë më mirë;
3. Pranimet janë pjesë e politikave të qeverisë (nëpërmjet kuotave e tarifave).

Studentët shqiptarë janë ata që janë, me ato rezultate në maturë apo në shkollën e mesme. Prof. Dr. Rrokaj nuk mund të ndryshojë popullatën. Ndryshimet nga një provim mature në tjetrin nuk janë të mëdha sa i përket shpërndarjes se rezultateve të maturës. P.sh. shihni shpërndarjen e mesatares në vitin 2010-2014, mbi 50% janë poshtë notës 6. Ky është niveli i studentëve tanë.

Ndërsa Universiteti i Mjekësisë dhe Universiteti i Tiranës kanë gjithsesi përqendrimin më të madh të studentëve me pikët më të larta (shih grafikun më poshtë). Studentët më të mire janë përqendruar në tre universitete (Mjekësi, UT dhe UPT) dhe në programet që premtojnë në tregun e punës (Mjekësi, Inxhinieri Informatike, Inxhinieri Elektronike etj. kanë mbi 6000 pikë, nota mbi 9).


Nga 2013 në 2014 mesatarja e pikëve për tu pranuar në universitetet publike nuk ka ndryshuar shumë. Ka një rritje të pikëve mesatare nga viti 2014, por në disa universitete kjo është gjithashtu poshtë notës 6.



Për programet e letërsisë, në fushën e Prof. Dr. Rrokaj, pikët maksimale dhe minimale (ndër pikët e studentëve të fundit) për tu pranuar në programet janë poshtë notës 6. Pra vetëm nëse numri i studentëve për fakultetet e letërsisë do të reduktohej ndjeshëm, atëherë fakulteti do të mund të tërhiqte studentë të mire. Pikët maksimale në 2014 për letërsinë ishin 5371 dhe minimale 2785, midis notes 8 dhe 5 (mesatarja 4335 dhe median 4217, ndërmjet notës 6.5-7). Pra fakulteti i letërsisë në UT nuk konkurron për studentë me fakultetin e shkencave të natyrës apo ndonjë profesion teknik, por me të ngjashmit në universitet rajonale të Durrësit, Elbasanit, Shkodrës dhe Gjirokastër, ku nota mesatare është edhe më e ulët.



Ndërsa në vend që universitet publike të zotohen të përmirësojnë studentët me programe të posaçme, ato kërkojnë kontrollin e numrit të studentëve. Deri në vitin 2006, përpara prezantimit të maturës shtetërore, universitetet kishin dështuar në dy aspekte: në administrimin e provimeve të pranimit, ku dihen rastet e korrupsionit me shitjen e tezave; dhe në zgjerimin e arsimit të lartë. Edhe sot, kur universitetet administrojnë pranimet në ciklin e tretë përfliten për vonesa dhe korrupsion, si në Universitetin e Mjekësisë dhe Fakultetin e Juridikut në UT për specializimet e doktoratat.

Edhe para provimit të maturës cilësia e studentëve nuk ka qenë për tu lavdëruar. Mjafton të shikohen përqindjet e studentëve të diplomuar. Në Shqipëri diplomimi në varësi të institucionit është mesatarisht 35%. Në vitin 2004 ka qenë 14%, e madje është rritur që prej 2007. Pra vetëm 35% e studentëve të regjistruar diplomohen brenda një periudhë 6 vjeçare nga koha e regjistrimit. Mesatarja për vendet e OECD-së është 40% (OECD, 2010, shih tabelën më poshtë për krahasim me vendet e rajonit).



Burimi: Banka Botërore, 2014, Shqipëria nga unë.

Nga ana tjetër qeveria duhet të jetë e ndërgjegjshme se, nëse do të pranoheshim studentë me mesatare mbi 6.5, atëherë numri i studentëve për kohortë do të zvogëlohej me mbi 60% (nëse do të bazoheshim mbi shpërndarjen e mesatares së maturës, nga 40 000 aplikantë do të pranoheshin rreth 25 000). Sistemi do të përgjysmohej dhe do të sillte pasoja për universitetet publike dhe për studentët. Sidomos tani kur qeveria kërkon të tërhiqet nga financimi dhe ti hapë rrugë kreditimit të studentëve ky numër do të zvogëlohet edhe më tej.

Qeveria duhet ndërkohë të rrisë numrin e të diplomuarve për arsye të rritjes së kapitalit njerëzor e zhvillimit ekonomik që premton arsimi i lartë, por edhe për hir të aspiratave individuale. Historikisht arsimi i lartë ka qenë për një numër të vogël, dhe tanimë është e qartë se vetëm pasi qeveria e Partisë Demokratike morri në dorë pranimet, u rrit numri i studentëve.

Autonomia e institucioneve duhet respektuar, por nga ana tjetër arsimi i lartë është e mire publike dhe nuk mund të kthehet në privilegj në duart e akademikëve. Për këtë vlen të sqarohet misioni i universiteteve dhe i prioriteteve. (P.sh. a do të përparohet në kërkim apo në dhënien e shanseve të barabarta? Në zhvillimin rajonal, ku kërkohet që studentë cilësorë të qëndrojnë në vendbanimet e tyre e të mos dynden në Tiranë, apo në shtresëzimin e institucioneve, disa elitare e disa teper problematike?).

Siç është propozuar në projekt-ligj, institucionet pritet të kontribuojnë në zhvillimin ekonomik të vendit. Se sa mund të ndikojë forma e organizimit dhe menaxhimit në kryerjen e këtij misioni është tjetër diskutim. Për sa kohë qeveria është zgjedhur nga populli, dhe ka votat në parlament, ka të drejtë ta imponojë këtë mision.

Politikat e qeverisë për arsimin e lartë nuk prekin vetëm institucionet, por ekonominë e vendit dhe të ardhmen. Gjithashtu qeveria është përgjegjëse ndaj popullit, elektoratit, jo vetëm ndaj interesave të disa akademikëve që i trajtojnë institucionet publike si kuvli të tyre. Lirinë akademike pedagogët ta kërkojnë në interesat e tyre, e të mos ngatërrohen në përgjegjësitë e qeverisë. E qeveria është e këshilluar ta mbajë këtë mekanizëm sidomos për ciklin e parë të studimeve.

Read More

Interviste e Arian Gjoncaj – mbi projekt-ligjin e Al

 

http://www.reporter.al/arjan-gjonca-zbatimi-i-ligjit-kyc-per-reformen-e-arsimit-te-larte/

INTERVISTE3 Shk 2015

Arjan Gjonça: Zbatimi i ligjit kyç për reformën e arsimit të lartë

Në një intervistë për BIRN, kryetari komisionit për reformën e arsimit të lartë, shprehet se zbatimi ligjit më përpikmëri dhe ndryshimi i mendësisë së individëve të përfshirë, janë thelbi i suksesit për reformën në arsimin e lartë.

Autor: Ben Andoni | BIRN | Tiranë

 

Arjan Gjonçaj, duke folur gjatë prezantimi të raportit përfundimtar të reformës së arsimit të lartë dhe kërkimit shkencor në Shqipëri, mbajtur në hotel Sheraton. | Foto nga : Franc Zhurda/LSA

I nderuari profesor, cilat janë prioritetet e modelit anglo-sakson, që u zgjodh për draftin e Reformës së Arsimit të Lartë në Shqipëri?

Me vjen keq të konstatoj që ka një keqpërdorim të termit “Model”, dhe më tej edhe atij “anglo-sakson”, si në debatet gjatë hartimit të Raportit për Reformën, ashtu edhe në konsultimet e bëra në çdo IAL. Në arsimin e lartë ne flasim për sisteme të ndryshme të edukimit, jo modele. Një sistem i arsimimit të lartë ka tre elemente kryesore: Hallka e parë e një sistemi janë institucionet e arsimit te lartë, publike apo private, universitetet apo akademitë, fakultetet dhe departamentet e tyre, pedagogë e studentë. Hallka e dyte janë organizmat që financojnë dhe menaxhojnë arsimin e lartë, që mund të jetë shteti, privati, industria, bashkia, donatorë e të tjera institucione. Hallka e fundit janë rregullat që e rregullojnë veprimtarinë dhe sjelljen në institucionet e arsimit te larte dhe individëve në arsimin e lartë, qofshin pedagogë apo studentë, investitorë apo financues. Kombinimi i këtyre tre aspekteve përben sistemin. Ne këtë prizëm çdo sistem është unik, si ai anglez, amerikan, francez apo italian. Madje ka edhe sisteme të ndryshme brenda një vendi. Në reformën që ne rekomanduam ne Shqipëri u mbështetëm kryesisht në sistemin britanik, duke pasur parasysh disa faktorë favorizues. Se pari është padyshim sistemi me i suksesshëm në botë për sa i përket “output per money”, pra është sistemi që prodhon më shumë punë kërkimore shkencore për investim publik në të dhe nga diplomat më të njohura dhe më të suksesshme në botë. Së dyti është një sistem që i ka mbijetuar kohës dhe krizave të ndryshme ekonomike për arsye të autonomisë së tij si në aspektin organizativ edhe financiar. Së treti, është një sistem që e ka shumë të lidhur punën kërkimore shkencore dhe mësimdhënien në çdo institucion, çdo departament dhe në çdo individ. Së katërti është një sistem që ka mbetur publik, pra nuk ka fitim për individë apo grupe individësh nga sistemi. Për më tepër sistemi është aq i suksesshen sa vetë shumë vende europiane po përpiqen të implimentojnë aspekte të tij. Vetë Bolonja ishte një lëvizje drejt këtij sistemi nga ana e vendeve europiane. Te mos harrojmë që sistemet nuk kopjohen por implementohen ne përshtatje me kushtet specifike. Në këtë prizëm tradita universitare në Shqipëri u respektua dhe u mishërua në reformë. Disa nga prioritetet e këtij sistemi që janë implementuar në këtë reformë janë gërshetimi i punës kërkimore shkencore me atë te mësimdhënies; futja e konkurrencës në çdo hallkë të sistemit; implementimi i parimit te mundësive të barabarta; diversifikimi i financimit në institucionet e arsimit të lartë; rritja e autonomisë te IAL-ve në të gjitha nivelet e saj;krijimi i mekanizmave shtytës si dhe atyre të kontrollit dhe balancave, e shumë aspekte të tjera organizative, të cilat pasqyrohen në detaje në Raportin Përfundimtar.

Pse kanë dështuar deri tani, sipas jush, reformat në arsim?

Çdo reformë ka për qëllim përmirësimin e arsimit të lartë, edhe ligjet e mëparshme e kanë pasur këtë si qëllim. Në raport unë e theksoj që në fillim që ka disa aspekte të suksesit të një reforme. E para zbatimi i ligjit. Çdo qeveri që implementon një reforme duhet të sigurojë zbatimin me përpikmëri të ligjit. Më vjen keq ta them që siç treguan dhe masat e fundit të Ministrisë së Arsimit ky zbatim ka munguar deri më sot. Eshtë shumë e rëndësishme që zbatimi i reformes sonë në arsimin e lartë duhet të monitorohet në mënyrë të pavarur dhe të vazhdueshme. Se dyti është ndërhyrja në vizionin e reformes/ligjit. Fatkeqësisht në ligjet e mëparshme të arsimit të lartë është ndërhyrë me shumë nene, akte ligjore, apo vendime qeverie sa është vështirë të kuptosh vizionin e vetë reformës siç ishte parashikuar. Shembull për këtë është ligji i 2007 për arsimin e lartë që, megjithëse jo në përputhje me vizionin e kësaj reforme, ishte një ligj i mirë. Implementimi i tij u masakrua në vitet në vazhdim nga vete qeveria që e hartoi. Së treti, që për mua është më e rëndësishmja, është ndryshimi i mendësisë së individëve të përfshirë në arsimin e lartë. Kjo është shumë e vështirë dhe mund te arrihet më ngadalë, por duhet të krijohen mekanizmat që të ndryshojë kjo mendësi. Kjo reformë i ka kushtuar shumë rëndësi mekanizmave qe garantojnë këtë ndryshim. Një tjetër element qe përkon me këtë ndryshim është edhe fakti se si hartohet dhe implementohet një reforme, sa gjithëpërfshirëse është ajo, sa e gjejnë veten në të aktorët kryesore. Kjo reformë për here të parë perfshiu të gjithë aktorët e interesuar të arsimit të lartë që nga pedagoget e deri tek studentët, dhe mendoj që të gjithë kanë një pjesë në ketë reformë. Kjo gjithëpërfshirje do të krijojë një frymë të re në implementim dhe duhet të vazhdojë në të njëjtën formë masë dhe ritëm.

A mendoni se Reforma vendos në kushte të njëjta mundësitë si për Publikun dhe Privatin?

E them me bindje qe po. I vendos në kushte të njëjta në të gjitha aspektet e arsimit të lartë. Mbi të gjitha në aplikimin e të njëjtave standarde si ne mësimdhënie edhe në kërkim shkencor, si ne standardin e pedagogeve dhe në atë të infrastrukturës së arsimit të lartë. Mbi të gjitha kjo reformë vendos parimin e konkurrencës në të gjitha nivelet e arsimit e lartë, që nga zgjedhja qe bën studenti e deri tek konkurrimi për kërkim shkencor i pedagogut. Sidoqoftë e reja e kësaj reforme është që propozon një tip të ri universiteti publik me autonomi të theksuar dhe të drejta të garantuara. Kjo reformë parashikon që ky universitet të jete mbizoteruesi në të ardhmen dhe të krijohet mundësia qe si universitet shtetërore të sotme dhe ato private tu krijohet mundësia të konvertohen në këtë “universitet te ri publik jo fitimprurës”.

Profesor, ka pasur shumë ankesa sa i përket hallkave që kishin të bënin me karakterin e autonomisë. Në draftin përfundimtar falë rezistencës që erdhi nga Këshillat e Fakulteteve, Forumi për Liritë Akademike si dhe nga angazhimi i studentëve dhe pedagogëve ky raport u normalizua. A do ta respektojë ligji, frymën e draftit përfundimtar të paraqitur?

Më vjen keq që përsëri konstatoj një keqinterpretim të asaj që ka ndodhur. Flisni për rezistencë, dhe që te ketë një të tillë nënkuptoni që kishte një “luftë”, që kishte kampe të kundërta që kërkonin dhe mendonin diametralisht kundër. Jo kjo është gabim. Ky ishte një proces i cili për herë të parë në Shqipëri respektoi të gjitha rregullat e politikë-bërjes, dhe për këtë jemi krenar. Në këtë proces raporti i parë që kishte parimet kryesore shërbeu për te hapur debatin dhe për të përfshirë të gjithë aktoret, dhe ia arriti qëllimit. Më lejoni të theksoj debati ndihmoi shume ne qartësimin dhe në përmirësimin e reformës, por vizioni nuk ka ndryshuar nga raporti i parë. Ne drejtim te autonomisë ne kemi qenë të vendosur që ajo vetëm duhet te rritet. Ne raportin përfundimtar u vendos që kjo të ishte më e qarte dhe më e reflektuar. A do ta respektojë ligji këtë reformë, shpresoj që po. Nëqoftëse jo unë do jem i pari ta kritikoj.

Ka një paradoks kjo reformë për sa i përket aspektit menaxherial dhe ky qëndron në faktin se qeveria nga njëra anë do të pakësojë kontributin e vet buxhetor për arsimin e lartë, e nga ana tjetër do të shtojë kontrollin mbi menaxhimin e të ardhurave? A është i vërtetë ky konstatim?

Jo aspak, është konstatim i gabuar në dy drejtime. Se pari reforma parashikon rritjen e financimin shtetëror. Ne raport thuhet qartë dhe hapur që investimi aktual në arsimin e lartë është shumë i ulët në krahasim me vendet e zhvilluara por edhe fqinjët e rajonit. Nëqoftesë kjo qeveri do ta ulë financimin në arsimin e larte atëherë nuk do te ketë sukses në implementimin e kësaj reforme. Reforma parashikon diversifikim e financimit ëe tu japë mundësi institucioneve të arsimit të lartë të rrisim autonominë financiare dhe ti bëjë ato më te qëndrueshëm për zhvillimin e tyre në të ardhmen dhe të garantojë rritje cilësie. Se dyti konstatimi është i gabuar se organizimi strukturor i IAL-ve garanton autonomi akademike, misioni por edhe financiare të këtyre IAL-ve. Kjo duket qartë në përbërjen dhe përzgjedhjen e bordit administrativ; në ndarjen e qartë të roleve midis anës akademike dhe asaj menaxheriale.

A duket se ende edhe në këtë draft ka pak mundësi për kërkimin shkencor?

Më vjen keq por edhe ky është konstatim i gabuar dhe për do të ndalem më gjatë se e kam shumë për zemër, dhe është pikë e rëndësishme e rritjes së cilësisë së arsimit të lartë. Vetëm kur të kemi pedagogë të bashkmatshëm nga ana e punës kërkimore shkencore me botën mund të themi që kemi arritur implementimin e plotë te reformës. E para për herë të pare puna e IAL-ve, fakulteteve, dhe pedagogëve do të matet me tregues të qartë për kërkimin shkencor. Kjo e fundit është shumë e mishëruar në rekomandimet për punën/kontratën e çdo pedagogu, dhe mbi të gjitha në promovimin e tij. Për herë të parë janë krijuar mekanizma shtytës që pedagogu të jetë i interesuar të bejë punë shkencore se e para e ndihmon atë në promovimin më të shpejtë dhe e dyta e ndihmon edhe në rritjen e të ardhurave të tij/të saj. Për herë të parë po krijojmë një agjensi te mirëfilltë për financimin e punës kërkimore shkencore që të ketë të njejtën rëndësi si gjithë agjensitë e tjera në këtë sistem. Kjo agjenci do të shpërndaje fondet e kërkimit shkencor mbi baze aplikimi dhe merite, pra e hapur për çdo pedagog, departament, apo grup pedagogesh dhe departamentesh. I është rekomanduar qeverisë që të rrisë kuotën e financimit të këtij investimi dhe të kanalizojë gjithë punën kërkimore shkencore kryesisht nëpërmjet institucioneve te arsimit të lartë. Në kërkimin shkencor i jemi larguar monopolit te disa institucioneve që përqendrojnë gjithë të ardhurat e punën kërkimore, ku nuk ka kritere matëse dhe vlerësuese dhe qe i ktheu këto institucione në mjedise të vegjetizmit pseudo shkencor. Ai sistem ka mbaruar me këtë reformë sepse ka treguar që nuk është efektiv, jo vetëm në kushtet e Shqipërisë, apo të vendeve të ish bllokut komunist, por edhe në vende më të zhvilluara.

Read More

Vërejtje të UT ndaj projekt-ligjit të AL

 

Dokument: Vërejtje të disa fakulteteve të Universitetit të Tiranës DOC & PDF 

Disa fakultete të Universitetit të Tiranës kanë dërguar në Ministrinë e Arsimit vërejtjet e tyre në lidhje me projekt-ligjin e arsimit të lartë të propozuar nga qeveria.

Fakulteti i Juridikut duket që ka komentuar gjerazi dhe cilësisht duke verifikuar përputhjen e parimeve kushtetuese me propozimet e qeverisë. Pyes se pse nuk e kanë hedhur në gjyq ligjin e mëparshëm për disa prej neneve, duke qenë se argumentimi kushtetues është i njëjtë.

Disa fakultete si ai ekonomikut nuk duket se kanë dalë me një mendje nga mbledhja e tyre. Diku qortojnë cënimin e autonomisë, pastaj kërkojnë ndërhyrjen e qeverisë për hollësi që i përkasin atyre (forma e programit të studimit apo përmbajtja).

Kjo do të thotë se ka përplasje ndërmjet (1) parimeve të autonomisë që gjenden në literaturë apo në përvojat e praktikat ndërkombëtare, (2) të përkufizimit të papërcaktuar në kushtetutë, (3) të pritshmërisë së kushtëzuar nga tradita shqiptare dhe (4) të politikave të qeverisë. Politikat e qeverisë duhet pra të kënaqin njëkohësisht gjithë këta elemente për tu përligjur. Shumë e vështirë. Përfshirja e aktorëve të ndryshëm e vështirëson më tej këtë proces.

Ca më shumë, politikat nisen nga problematikat dhe jo vetëm nga vlerat e qëndrimet e të interesuarëve. Si duhen pra përkufizuar problemet në Shqipëri: si probleme të autonomisë? qeverisjes? financimit? përfshirjes e demokracisë? Qeveria duhet pra njëkohësisht të gjej zgjidhje problemeve, duke marrë parasysh vlerat e problemet e gjithsecilit aktor të përfshirë. Matrica e variablëve ndërlikohet më tepër kur në përkufizimin e problemeve ka konflikte ideologjike që reflektohen në zgjidhjet e propozuara (më shume apo më pak shtet, apo qëndrime teorike asgjësjëllëse si neoliberalizmi etj.).

Tjetër problem është mospërfshirja e universiteteve rajonale që kanë të tjera problematika nga ai Tiranës (për konformizëm ose paaftësi). Por edhe brenda UT problemet janë të ndryshme, sipas përvojave të dekanëve (më shumë apo më pak liri nga rektorati në politikat e punësimit etj.). P.sh. nga fakulteti i  shkencave sociale nuk ndihet njeri në UT, p.sh. mbi programet e mësuesisë së propozuar nga qeveria. Ky fakultet historikisht është fshehur në përplasje me qeverinë, pse të gjithë janë të përfshirë në këshilla, borde e të tjera qype mjalti të qeverisë.

Read More