PISA 2015 dhe një vështrim krahasues me teste të tjera të zhvilluara në Shqipëri

Arjan Shahini 


Shqipëria vazhdon të përmirësojë treguesit e performancës në sistemin e arsimit parauniversitar sipas rezultateve në testin e PISA, 2015.

PISA – Programi për Vlerësimin Ndërkombëtar të Nxënësve

Studimi i PISA për arritjet në lëndët matematikë, shkencë dhe lexim lejon analiza statistikore mbi politikat e arsimit në vend në nivel individual, nivel shkolle dhe nivel kombëtar. PISA mat aftësitë e nxënësve për të përballur sfidat e së ardhmes, përshtatjen me jetën, aftësitë e tyre analitike, logjike e komunikuese etj.

Në nivel shkolle studimi dallon format efikase të organizimit dhe ndikimin e infrastrukturës arsimore mbi të nxënit. Në nivel kombëtar të dhënat lejojnë studimin e strukturave dhe praktikave mësimore ndaj nxënësve të prekur prej rrethanave jetësore të pafavorshme. Gjithashtu të dhënat e PISA lejojnë analizën e ndikimit të historikut të nxënësve mbi arritjet e tyre dhe nëse efekti i arsimit të ofruar është i barabartë për të gjithë nxënësit pavarësisht historikut të tyre.

PISA vlerëson një kampion të rastësishëm të 15-vjeçarëve marrë prej një kampioni shkollash në nivel kombëtar. Në 2012 ishin 65 shtete (34 të Organizatës për Bashkëpunim Ekonomik dhe Zhvillim, OECD, dhe 31 vende partnere) dhe rreth gjysmë-milion nxënës (që përfaqësojnë 28 milion 15-vjeçarë). Në 2015 ishin 72 vende  (35 të OECD).

Fushat që testohen janë aftësitë dhe njohuritë shkencore, matematikore dhe ato të leximit. Fokusi për vitin 2015 ka qenë mbi aftësitë për shkencën, ku ka pasur edhe seksione shtesë, pais lënda që është në fokus merr gati gjysmën e kohës së testit. Seksionet shtesë të shkencës nuk janë pyetur për Shqipërinë dhe kjo e vështirëson analizën për aspekte të veçanta të mësimdhënies. Në disa vende maten edhe aftësitë për njohuri ekonomike dhe financiare.

Rezultatet raportohen në pikë (1-, të cilat kategorizohen në gjashtë nivele, ku niveli 6 është më i larti (ose 7 nivele kur niveli i parë raportohet si 1a dhe 1b). Niveli i dytë është niveli bazik që nxënësit në moshën 15 vjeçare pritet të kenë arritur pas arsimit të detyruar, në mënyrë që të dëshmojnë se janë në gjendje të angazhohen si qytetarë të informuar dhe kritikë për çështje shkencore dhe zgjidhjen e problemeve me metoda matematikore.

PISA 2015 mbi Shqipërinë: Të dhëna përshkruese

Shqipëria merr pjesë prej vitit 2000 (vetëm ne lexim) dhe ka marrë pjesë në 2009, 2012 dhe 2015. Në vitin 2012 në Shqipëri kampioni ka qene 4743 studente (204 shkolla) dhe në vitin 2015 ka qene 5215 (230 shkolla). Por kampioni përfaqëson një numër më të madh nxënësish. Testi në Shqipëri është realizuar me letër. Rreth 70% e kampionit ka qenë 15 vjeç, pjesa tjetër 16 vjeç. Ndërsa rreth 36% kanë qenë në klasën e nëntë dhe 62% në klasën e dhjetë. Në të dhënat e Shqipërisë mungojnë shumë tregues që informojnë mbi karakteristikat individuale të nxënësit, ato të mësuesit apo të shkollës. Disa prej variablave kanë qenë në vitin 2012 por të dhënat kanë rezultuar problematike.

Statistika përshkruese të përgjithshme mbi popullatën dhe kampionin për PISA 2012 dhe 2015 për Shqipërinë. Më poshtë do të paraqitet një tablo e rezultateve kryesore[1].

	2012	2015
Popullata e nxënësve	(ka një gabim – raporton një shifër prej 76.910) 51,186	48,610
Kampioni	4743	5215
Përfshirë në kampion	0.55	0.84
Nxënës që përfaqësohen nga kampioni	42466	40896
Femër	52%	50%
Mashkull	48%	50%

Rezultatet

Rezultatet më të mira janë arritur në shkencë.  Mesatarisht Shqipëria ka 427 pikë në shkencë, që i korrespondon nivelit të dytë dhe është nën mesataren e OECD (493 pikë). Nëse rezultati do të korrigjohej për nga efekti i buxhetit mbi arsimin dhe gjendja ekonomike e Shqipërisë, atëherë rezultati do të ishte 483 pikë.

Shqipëria ka një trend rritjeje mesatare prej 47 pikësh në tre vjet prej vitit 2006, vendi i parë në renditje për këtë tregues. Rritja më e madhe në krahasim me vitin 2012 është shënuar tek studentët që ndodhen nën mesatare, respektivisht 57 pikë për 10% të nxënësve dhe 33 pikë për 25% të nxënësve.

Në lidhje me krijimin e mundësive të barabarta, rezultati tregon se efekti i sistemit arsimor është ndjerë më së shumti tek studentët me rezultate të ulëta dhe më pak tek të shkëlqyerit. Rreth 41% e nxënësve arrijnë nën nivelin e dytë, ndërkohë që 25% janë mesatarisht për vendet e OECD, dhe vetëm 0.3% arrijnë rezultate të nivelit të pestë. Rreth 35% e nxënësve 15-vjeçar nuk kalojnë nivelin e dytë, pra shkolla ka dështuar tu mësojë atyre aftësitë e të menduarit për shkencën gjatë arsimit të detyruar. Shumë pak (0.3% ose 144 vetë) arrijnë nivelin e pestë e lartë (7.7% në vendet e OECD) dhe asnjëri prej nxënësve shqiptarë kalojnë në nivelin e gjashtë që është më shumë se 707 pikë. Këtu mund të nxirren mësime për efektin e shkollës: shkolla shqiptare duket të barazojë për poshtë dhe nuk nxit ekselencën.

Për Shqipërinë rezultatet në matematikë janë ende të dobëta edhe pse ka pasur rritje të konsiderueshme. Rreth 53.3% e nxënësve janë nën nivelin e dytë dhe 26% janë nën nivelin e parë. Sidoqoftë Shqipëria ka një përmirësim prej 6 pikësh prej PISA 2009 dhe 10% i poshtëm ka arritur të përmirësojë rezultatin, ndërsa  trendi pozitiv i rritjes për tre vjet është me rreth 13 pikë. Gjithashtu kanë përmirësuar rezultatin edhe nxënësit e 10 përqindëshit më të mirë. Kjo tregon se përmirësimi i rezultateve është thuajse i njëtrajtshëm për të gjitha nivelet dhe efekti i sistemit të arsimit ka ndikuar tek të gjithë për rezultate pozitive. Rreth 24% e rezultateve mund të shpjegohen nga ndryshimet ndërmjet shkollave.

Në lexim Shqipëria ka arritur një mesatare prej 415 pikësh, ndërkohë që vendet e OECD janë 495. Shqipëria ka pësuar rritje të konsiderueshme dhe sinjifikante prej PISA 2000 me një trend pozitiv prej 12 pikësh në tre vjet. Rritja prej 11 pikësh nga viti 2012 nuk është sinjifikante, por gjithsesi ka një rritje të performancës ndër nxënësit me rezultate të dobëta dhe për pasojë është ulur numri i nxënësve në kategorinë e nivelit të parë. Gjithsesi, rreth 50.3% e nxënësve janë nën nivelin e dytë dhe 7.5% e nxënësve janë nën nivelin e parë, pra rreth katër vjet vite shkolle prapa bashkëmoshatarëve të tyre.  Pra numri i analfabetëve funksionalë, sikur u diskutua në vitin 2012, është ende i lartë (ulja e pësuar prej vitit 2012 nuk është sinjifikante nga pikëpamja statistikore). Numri i atyre që kanë pasur arritje mbi nivelin e pestë është ende i vogël, rreth 1%, dhe madje është ulur prej 2012, por në perspektivë është rritur ndjeshëm prej 2009. 

PISA 2015	Shkence	Matematik	Lexim
Arritje të ulëta (nën nivelin 2)	41.7%	53.3%	50.3%
Arritje të larta (në nivelin 5 & 6)	0.4%	1.1%	0.0%

Tabela : Shpërndarja e arritjeve të ulëta dhe të larta

Tabela : Arritje të ulëta dhe të larta, PISA 2015

PISA 2015	Shqipëria (%)	OECD (%)
Arritje të ulëta në të gjitha lëndët	31.1	13
Arritje të ulëta në të paktën një lëndë	66.4	30.8
Arritje të larta në të gjitha lëndët	0.1	3.7
Arritje të larta në të paktën njërën lëndë	2	15.3

Rezultatet në matematikë janë të ngjashme edhe me ato të Maturës 2016 në sesionin e parë, ku 69% e studentëve janë nën notën 6, që mund të cilësohet niveli i dytë në PISA. Ndërsa 12.3% e nxënësve janë nën notën katër, ose nën nivelin e parë të PISA. Në lexim rreth 33% janë nën notën 6. 

Dallimet ndërmjet shkollave

Efekti i shkollës mbi arritjet në PISA 2015 (matur me ICC – intraclass correlation), ndryshe nga viti 2012 që dilte i vogël dhe jo-sinjifikant për shkaqe të pasqaruara, është rreth 21% për matematiken, 24% për leximin dhe 19% për shkencën. Këto rezultate janë të ngjashme edhe me provimet e maturës 2015.  Dallimet ndërmjet shkollave janë relativisht të larta dhe ndikimi i shkollës për rrjedhojë është i lartë mbi arritjet e nxënësve. Ky rezultat do të lejonte analiza mbi efektin e shkollës për aspekte të ndryshme, por mungojnë të dhëna mbi shkollat.

Dallimet ndërmjet vendndodhjes së shkollave, ndërmjet atyre urbane dhe rurale janë relativisht të mëdha. Shkollat urbane kanë diferenca të mëdha nga ato rurale që variojnë nga 50 pikë për leximin, në 30 në shkencë dhe 35 në matematikë, pra më shumë se një vit shkolle distancë. Nga një analizë e statistikore ndikimi i vendndodhjes së shkollës në zonat rurale është negativ mbi arritjet e nxënësit, rreth minus 40 pikë në lexim, pra më shumë se një vit shkolle.

Diferenca ndërmjet shkollave private dhe publike është rreth 50 pikë dhe nxënësit në shkollat publike kanë gjasa të arrijnë rezultate më të dobëta se ata në shkolla private (ulur prej vitit 2009, nga 64). Efekti i shkollave private është pozitiv mbi rezultatet e nxënësve, rreth 28 pikë në lexim.

Dallime ka edhe ndërmjet zonave gjeografike, sidomos ndërmjet Shqipërisë së Veriut dhe Shqipërisë së Jugut. Në veri dallimet janë me 16 pikë në matematik, 35 në lexim dhe 23 në shkencë. Shkollat në veri ndikojnë negativisht arritjet e nxënësve me ndër nxënësit, me minus 26 pikë apo rreth minus 20 pikë për shkollat.  

Dallimet ndërmjet shkollave janë të konsiderueshme sa i përket rezultateve në nivel nxënësi. P.sh. në lexim 35 shkolla kanë nxënës që arrijnë rezultate mbi nivelin e gjashtë, por 12 shkolla nuk kanë asnjë nxënës që kalon nivelin e dytë. Ndërkohë që mbi 130 shkolla janë me mesatare nën nivelin e dytë, asnjë nuk arrin një mesatare mbi nivelin e pestë. Në matematikë p.sh. ka vetëm 38 shkolla me nxënës që janë në gjendje të arrijnë mbi nivelin e pestë, por janë rreth 219 shkolla që nuk kanë asnjë nxënës të arrijnë nivelin e dytë. Vlen të përmendet se këto dallime të mëdha ndërmjet shkollave vërehen edhe në provimet e maturës (p.sh. ndërmjet rretheve apo llojit të shkollës publikeve/private).

Në provimin e maturës në vitin 2016 ishin vetëm 102 shkolla nga 492 të regjistruara që kishin nxënës me rezultate 10 në letërsi. Në matematikë ishin 142 shkolla që kishin nxënës me arritje deri në 10, por mbi 130 shkolla nuk kishin asnjë nxënës që të merrte mbi notën shtatë. Në 2014 dallimet ndërmjet shkollave publike dhe private ishin me 3 pikë në favor të privatëve. Ndërsa dallimet ndërmjet fshatit dhe qytetit janë edhe më të mëdha në maturën shtetërore. Diferenca është rreth 6 pikë në matematikë për vitin 2014. Ndërsa Tirana qark me Tiranën në vitin 2016 kishin rreth një notë diferencë në matematikë (statistikisht sinjifikante).

Dallimet gjinore

Dallimet ndërmjet meshkujve dhe femrave janë në favor të femrave për të tre fushat: në matematikë (+9 pikë për femrat), shkencë (+24) dhe lexim (+59). Këto diferenca janë veçanërisht të mëdha ndër nxënësit që arrijnë rezultate të ulëta. Në shkencë dallimi ndërmjet vajzave dhe djemve nën nivelin e dytë është +27 pikë, por ky dallim zvogëlohet me +12 për nivelin e katërt e sipër. Po ashtu edhe në lexim këto dallime janë respektivisht +60 deri në nivelin e dytë dhe +46 mbi nivelin e dytë. Dallimet në matematikë për nxënësit e shkëlqyer nuk janë sinjifikant.

Shqetësuese është që këto dallime janë thelluar prej vitit 2012 në lexim, matematikë dhe shkencë, sidomos në nxënësit me arritje nën nivelin e dytë. Ndërkohë që vajzat kanë përmirësuar arritjet në të tre testet prej 2012, djemtë janë rritur më pak dhe janë përkeqësuar në lexim. Kjo tregon se përmirësimi i arritjeve prej vitit 2012 është si pasojë edhe i përmirësimit të arsimimit të femrave, një proces që ka lënë pas djemtë.

Nga një model statistikor për rezultatet e leximit në PISA 2015 (analizë në dy nivele: shkolle dhe nxënës) mund të presim që rezultati të rritet me rreth 50 pikë nëse nxënësi është femër, dhe me 60 pikë në nivel shkolle nëse raporti femër-mashkull rritet me një njësi në favor të femrave. Pra femrat mund të jenë mesatarisht rreth dy vite shkolle më shumë se djemtë. Rezultate te ngjashme e sinjifikante vërehen edhe në arritjet mbi shkencën, por në nivel individual efekti i gjinisë është më i vogël. Shkurtimisht, efekti i gjinisë mbi arritjet në PISA 2015, i përkatësisë femërore në këtë rast, është pozitiv dhe relativisht i lartë e sinjifikant.

Dallimet gjinore në favor të vajzave fillojnë që në shkollën fillore. Sipas një studimi të Ministrisë së Arsimit dhe Sporteve (AKP, Tetor 2015 “Vlerësimi i Arritjeve të Nxënësve të Klasës së 3-të dhe të 5-të) mbi arritjet e nxënësve në klasën e tretë dhe të pestë femrat kishin mesatarisht 3 pikë më shumë se djemtë (nuk raportohet nëse dallimet janë sinjifikante, por shmangia standarde tek djemtë është më e madhe dhe kufiri i poshtëm i shpërndarjes është më i ulët.)

Dallimet e evidentuara në PISA vijojnë më pas edhe në Maturën Shtetërore, ku p.sh. në vitin 2014 vajzat kishin rreth 8 pikë më shumë se djemtë (nuk dihet nëse këto diferenca janë sinjifikante. AKP nuk ka nxjerrë ende raporte për Maturën në 2015 dhe në 2016.)

Analiza duhen bërë nëse djemtë po diskretitohen nga feminizimi i mëtejshëm i profesionit të mësuesit, çfarë sjell mangësi në identifikimin me rolin mashkullor të nxënësve. Një tjetër aspekt, që vërehet edhe nga diferencat e mëdha në lexim, është se ndoshta meshkujt lexojnë më pak dhe kanë rrjedhimisht vështirësi në të nxënit. PISA mbledh të dhëna të tilla, por pyetësorët nuk janë realizuar për Shqipërinë në PISA 2015.  Por p.sh. për vitin 2012 vetëm 50% e nxënësve raportonin se kishin libra në shtëpi. 

Krahasim me disa nga vendet e rajonit

Në krahasim me disa vende të rajonit Shqipëria ka shënuar përmirësime të ndjeshme, por është ende pas Bullgarisë, para Kosovës dhe Maqedonisë (dallimet sinjifikante) dhe afër Malit të Zi (dallimet jo sinjifikante).

	Vendi	2015	2012	2009	2006	2000
Shkenca	Shqiperia	427	397	391	—	—
	Bullgaria	446	446	439	434	—
	Maqedonia	384	—	—	—	—
	Kosova	378	—	—	—	—
	Mali i Zi	411	410	401	412	—
Matematika	Shqiperia	413	394	377	—	-
	Bullgaria	441	439	428	413	-
	Maqedonia	371	—	—	—	-
	Kosova	362	—	—	—	-
	Mali i Zi	418	410	403	399	-
Leximi	Shqiperia	405	394	385	—	349
	Bullgaria	432	436	429	402	430
	Maqedoni	352	—	—	—	373
	Kosova	347	—	—	—	—
	Mali i Zi	427	422	408	392	—

---

[1] Shënim: përveç kur përmendet ndryshe në raport do të analizohen vetëm rezultatet statistikore sinjifikante. 

Read More

Analize mbi situaten ekonomike te sistemit te arsimit te larte privat

Gazetarja Ola Xama ka analizuar situaten financiare te tregut te arsimit te larte privat. Analiza permban kryesisht te dhena statistikore dhe financiare, por edhe spekulime. Ndersa grafiket jane te pakuptueshem pasi nuk kane informacione shtese mbi interpretimin e tyre (p.sh. si ai mbi xhiron). 

Ola Xama, Monitor, 17 Dhjetor 2016

http://www.monitor.al/biznesi-50-milione-euro-universiteteve-private-kush-e-mori-tregun-e-atyre-qe-u-mbyllen/

Komentet e vleresimit nga autori i blogut jane ne te kuqe. 
 
Dy vite pas mbylljes së gjysmës së universiteteve private nga ana e Ministrisë së Arsimit, ato që rezistuan, në pjesën më të madhe, kanë përmirësuar bilancet dhe kanë rritur fitimet e tyre. 23 shkollat e larta tashmë nuk po diskutojnë më rënien e xhiros vjetore, por janë futur në luftën e egër për të marrë sa më shumë studentë. 11 universitetet më të mëdha private qarkulluan 35 milionë euro në 2015 dhe fituan rreth 6 milionë euro, ndërsa tregu (përfshirë dhe 2 universitete OJF) vlerësohet se i kalon 50 milionë euro. Universitetet që morën tregun e atyre që u mbyllën

Nuk është vetëm çmimi i lartë që një shkollë private ofron për studentët (krahasuar me publiken) problemi i vetëm në tregun e arsimit. Cilësia e shkollave private hapi një debat të madh përpara disa vitesh se cila ofronte diploma cilësore dhe sa rëndësi kishte dija që ato jepnin për nxënësit, dhe sigurisht e ardhmja e këtyre studentëve. Në Shqipëri është e vështirë të matësh cilësinë e shkollimit dhe punësimin e brezave që dalin nga universitetet. Një arsye lidhet me faktin që nuk ka ende një listë orientuese të profesioneve për të cilat ka nevojë tregu. Së dyti, për shkak të antologjisë që është krijuar rëndom në këto vite: edhe nëse ke një diplomë të mirë në “shtet”, sërish mund të ngelesh pa punë!


Lulëzimi i shpejtë i biznesit “universitet” solli hapjen e mbi 50 të tillëve në Shqipëri deri në fund të 2013-s, ku dukej se në qendër të vëmendjes ishte prodhimi i sa më shumë diplomave, në një kohë që nuk kishte asnjë institucion që të bënte renditjen dhe orientimin e nxënësve se ku të shkonin dhe cili ishte më i miri. [Ne fakt eshte realizuar renditja ne vitin 2011 dhe orientimin e kryente Ministria dhe APAAL.] Por ky shërbim, me sa duket, rezultoi i leverdishëm për shumë familje të cilat kërkojnë të diplomojnë fëmijët e tyre, edhe pse në disa raste këta nxënës nuk e meritonin diplomën [Gazetarja nuk jep asnje shembull se kur ishte keshtu].
Numri i studentëve të regjistruar në shkollat private ka ndjekur një trajektore rritëse që prej vitit 2003, kur është hapur shkolla e parë e lartë private e deri në vitin shkollor 2011/2012, kur arriti rekordin, në rreth 35 mijë, sipas të dhënave të INSTAT.
Ky numër ra në rreth 31 mijë në vitin 2013-2014, kohë kur qeveria mbylli një pjesë të konsiderueshme të tyre dhe zbriti më tej në rreth 25 mijë në 2014/2015, duke rezultuar rreth 27% më i ulët se rekordi i 2011/2012.

Edhe pse në total, numri i studentëve në privat është ulur, universitetet që mbetën kanë shtuar studentët që mësojnë në këto ambiente mesatarisht me 100 nxënës për një shkollë. Të vetmit që kanë pësuar rënie të numrit të tyre në vitin shkollor 2014/2015 ishin Universiteti Europian i Tiranës, Universiteti i New York Tirana dhe Ivoclar & Vivadent. Ndërsa Universiteti Mesdhetar, Tirana Business University, Canadian Institute Of Tenchnology dhe Wisdom kanë dyfishuar numrin e studentëve. Gjithsesi, listën e shkollave më të mëdha vijojnë ta kryesojnë Albanian University (ish-UFO), që shtoi 563 studentë në vitin akademik 2014/2015 dhe Universiteti Europian i Tiranës, që gjithsesi pa një tkurrje me rreth 600 studentë për të njëjtin vit akademik.
Në vlerë absolute, shtesën më të lartë të studentëve në 2014/2015 e kishte Universiteti Mesdhetar, me 655 të tillë, i ndjekur nga Albanian University me 563, Marin Barleti me 500, Metropolitan me 482, Tirana Business University me 311. [Gazetares nuk i shpeton asnje koment mbi lidhjet politike te ketyre institucioneve me qeverine.]
 

Rilulëzimi i universiteteve private, tregu arrin 50 milionë euro
Edhe pse në vitin 2013, të ardhurat në shkollat e larta private filluan të binin, sot tregu i ngushtuar ia ka arritur t’u japë një xhiro më të madhe se 2013-a. Në këto dy vite, bilancet e shkollave private janë përmirësuar dhe fitimi është i mirë, po të kemi parasysh kontekstin ekonomik, ku shumë biznese me investime të majme ia dalin me vështirësi të mbijetojnë.
Nëse për të hapur një biznes në sektorin e naftës, bankave apo edhe bujqësisë të duhen miliona dollarë investime që të arrish të sigurosh fitim, paratë për të filluar një shkollë private janë shumë herë më të pakta. Mjafton të marrësh një godinë me qira, të blesh tavolina, karrige, kompjuterë, libra dhe ja ku u bë! Shpenzimet më të shumta të universiteteve janë për pagat e punonjësve dhe marketing. Por këto kosto, me sa duket, ia dalin të mbulohen më së miri nga tarifat që paguajnë studentët, të cilat nisin nga 2 mijë euro dhe shkojnë deri në 5 mijë euro për disa shkolla. [Asnje argument nga gazetarja mbi keto shifra, edhe pse ka shume studente qe nuk paguajne tarifa te plota.]
Për vitin 2014 dhe 2015, bilancet e universiteteve që konkurrojnë me njëri–tjetrin mbi bazë të numrit të studentëve dhe cilësisë së diplomave janë përmirësuar në mënyrë konstante. Xhiron më të madhe e zë Albanian University, me 15 milionë dollarë, i cili pasohet nga grupi Turgut Ozal, që ka në pronësi dhe Universitetin Epoka me 13 milionë dollarë dhe UET, me 7.8 milionë dollarë të ardhura.
New York, që ka një numër të vogël studentësh, por tarifa të larta krahasuar me mesataren, ka siguruar në fund të 2015-s 3.8 milionë dollarë të ardhura.
Universiteti Aldent ka shënuar rritje të fortë të të ardhurave, me 58%, në rreth 2.3 milionë euro.
Në total, 11 universitetet më të mëdha në vend (të regjistruara si biznese) qarkulluan 35 milionë euro në 2015-n, sipas xhiros së deklaruar në bilanc (shiko tabelën) me një rritje prej 11% me bazë vjetore dhe fitimet në total arritën në rreth 6 milionë dollarë. Këtu nuk përfshihen të dhënat e Universitetit Mesdhetar (Qendrës Mesdheu) dhe Zojës së Këshillit të Mirë, të cilët janë ndër më të mëdhatë, por janë të regjistruara si organizata jofitimprurëse dhe nuk dorëzojnë bilanc në Qendrën Kombëtare të Biznesit. Duke marrë në konsideratë që në arsimin e lartë privat ishin regjistruar në vitin akademik 2014/2015 rreth 25 mijë studentë dhe një tarifë minimale prej 2000 eurosh për student, tregu i universiteteve private llogaritet të qarkullojë të paktën 50 milionë euro në vit.


Norma të larta fitimi
Institucionet arsimore më fitimprurës janë Albanian University (ish-UFO), me një normë fitimi (para taksave) të lartë prej 32% në 2015-n, ndonëse në rënie në krahasim me një vit më parë, dhe Aldent, me një marzh prej gati 38%. Më pas renditet Marin Barleti, që ka dyfishuar normën e fitimit në gati 33%.
Universiteti Europian i Tiranës mori mbrapsht në formë fitimi (para taksave) 17%.
Disa prej shkollave të larta vijojnë ende me humbje, si Tirana Business University dhe Polis. Humbjet janë veçanërisht të larta për Institutin Kanadez të Teknologjisë.
Të zhytura në kredi e detyrime
Pothuajse të gjitha shkollat private kanë një kredi në bankë për të shlyer, dhe përveç huas së marrë për investime, e cila mbulohet nga interesa të ulëta, shumë prej tyre kanë detyrime në formën e overdrafteve apo kredive konsumatore të marra për situata emergjente. Si çdo biznes, edhe universiteti ka problemet e tij. Rastet më të shumta në mangësinë e të ardhurave janë nga vonesat në arkëtimet e pagesave të studentëve, të cilat më pas krijojnë dhe zinxhirë në vonesat e pagat e punonjësve në këto shkolla. Por një nga arsyet e këtyre kredive për disa nga universitetet janë dhe investimet që kanë dashur të bëjnë në ambiente më të mira. Këto në vite të ndryshme, kanë përmbysur dhe bilancet, të cilat mund të siguronin fitime të mira.
Si çdo shoqëri tregtare, shkolla të ndryshme kanë probleme të ndryshme. Situata financiare ka bërë që një pjesë e mirë e tyre të kenë shuma të konsiderueshme parash për të dhënë për qiratë ku kanë pasur godinat. Një universitet nuk ka paguar rreth 580 mijë euro qira, dhe në listë me të janë dhe tre të tjerë. Po ashtu detyrime janë akumuluar dhe për paga punonjësish dhe reklama.
Po sa rrezikojnë detyrimet të ardhmen e tyre? Që një biznes të jetë i shëndetshëm financiarisht, nuk duhet që totali i borxheve që ka, i cili përfshin detyrimet afatshkurtra dhe afatgjata, të jetë mbi 1.5 herë më i lartë se vlera totale e kapitalit të tij. E po ta marrësh në këtë lloj renditjeje, sërish universiteti më i mirë nga kjo pikëpamje është Albanian University. Detyrimet e kësaj shkolle janë më të vogla se kapitali dhe kanë koeficientin 0.4. Grupi shkollor Turgut Ozal, edhe pse nuk pati një fitim të lartë për vitin 2015, rezulton po ashtu me një raport të mirë të vlerës së detyrimeve ndaj kapitalit prej 1.17, ndërsa i treti është Aldent, me koeficientin 1.32, i ndjekur nga New York (1.64). Universiteti Europian i Tiranës ka vlerën më të lartë të detyrimeve përballë kapitalit të siguruar në këto vite. Sipas të dhënave të bilancit 2015, UET ka kredi prej 1.1 miliardë lekësh në Bankën Credins dhe Fondin Besa. Në total detyrimet e UET janë 9.7 herë më të larta se vlera e audituar e kapitalit nga eksperti kontabël, pas tij vjen Luarasi me një raport detyrime/kapital 6.23.
Henri Çili, administrator i UET, shpjegon se detyrimet e larta lidhen me një kredi që është marrë për financimin e kampusit të ri në Sauk. Pavarësisht se bilanci 2015 tregon një raport të përkeqësuar të detyrimeve, Çili thotë se pagesa e kredisë është e garantuar nga pasuritë e paluajtshme të grupit, konkretisht godina B e ndërtesave ekzistuese, e cila është dhënë në shfrytëzim. “Të gjitha pasuritë imobiliare dhe kapitalet e tjera janë të mbledhura në një grup të ri UET Enterprise Consulting dhe financimin e kampusit të ri në Sauk, projekt-idenë e të cilit e ka bërë Bashkim Zahaj, që do të bëhet kryesisht nga të drejtat pasurore mbi asetet që tashmë grupi ka (godina B e vendndodhjes aktuale) dhe do të përmbushë gati 75% të kostos”, thotë Çili.

Shpenzime të majme për rroga dhe marketing
Që të bësh biznes me universitete, patjetër që do të duhet të sigurosh një staf të mirë dhe me emër. Në konceptin e liberalizimit të tregut të punës dhe rritjes së vlerës së mësimdhënies, privatëve duhet t’iu dihet një “nder”: rivendosja e meritokracisë në pagat e profesorëve. Ndryshe nga sektori publik, i cili mund të ketë emrin më të njohur dhe të kërkuar nga studentët, pagat më të larta për t’u punësuar patjetër që janë te privati. Presidenti, rektori dhe dekani arrijnë në një rrogë gati 5-fish më të lartë se në shkollën shtetërore, e po ashtu afro dy herë më e madhe është edhe pagesa për pedagogët e ndryshëm.
Tërheqja e stafit akademik më të mirë në këto universitete solli dhe një hapje të tregut të lektorit, profesorit, doktorit. Tashmë janë studentët që zgjedhin ata, janë meritat që përcaktojnë shpërblimin që ata marrin.

I madh është edhe buxheti për marketing. Për disa vjet, universitete të ndryshme kanë pasur të barabarta kostot për pagesën e stafit me atë të marketingut që bëhet për studentët. Me sa duket, në një treg ku duhet të marrësh sa më shumë nxënës, reklama dhe shpenzimet për të janë një formë e mirë. [Asnje e dhene nuk paraqitet mbi kete pohim.]

A do të arrijnë të mbijetojnë privatët?
Tregu i universiteteve private mund të ofrojë “për të mbijetuarit” një të ardhme të mirë. Në bazë të numrit të studentëve dhe cilësisë së diplomës, ligji i ri në arsimin e lartë do t’i subvencionojë ata me para nga buxheti për të bërë liberalizimin e tyre. Por pyetja që ngrihet është se a do të ketë kjo një kosto për studentët që duan të ndjekin publiken? Çështja e dytë që shtrohet është se sa e dobishme është dhënia e parave disa bizneseve të cilat kanë në thelb të tyre fitimin, kur nuk dihet ende se sa studentë të dalë prej tyre janë punësuar, pa diskutuar dhe nivelin e pagës me të cilën fillojnë punë? Sot Shqipëria ka 23 universitete private, me afro 25 mijë studentë dhe 12 publike me 121 mijë studentë. A do të arrijnë të gjithë të sigurojnë punësim? A ia vlen të sakrifikojnë duke studiuar, duke paguar, duke humbur orët që mund të bënin një punë ku të siguronin të ardhura, në mënyrë që të marrin një diplomë? A do t’i vlejë kjo diplomë?
13 universitete private u mbyllën në vitin 2013, ku diploma e shumë prej studentëve që përfunduan arsimin e lartë pranë tyre, sot me sa duket paragjykohet, me apo pa të drejtë. Në një raport të Ministrisë së Arsimit, rezultoi se afro 900 nxënës të këtyre shkollave ishin të huaj, në një kohë që leksionet i merrnin në gjuhën shqiptare, shkeljet dhe cilësia e tyre vuri në pikëpyetje edhe diplomat e merituara të shumë prej studentëve që morën dije aty. Të vetmit të cilët përfituan, ishin ata që nuk arritën të përfundonin studimet në vitin që u mbyllën, por në bazë të krediteve të marra shkuan në universitetet e mbetura publike dhe private.

Kur universiteti kthehet në bar-kafe ose firmë ndërtimi
Universiteti Justiniani I rezulton të ketë ndryshuar emrin në U–I dhe pas problemeve me përmbaruesit, në fund të vitit 2014 ka ndryshuar objektin e aktivitetit nga “Përgatitja e specialistëve të lartë në fushën e shkencave juridike” në “Hapje bar-bufe, restorant” etj.
Objektin e aktivitetit e ka ndryshuar dhe Shkolla e Lartë Jopublike Vitrina, që është kthyer në studio projektimi dhe ndërtimi. Universiteti Argenti në Shkodër ka ndryshuar gjithashtu objektin e aktivitetit në firmë ndërtimi, ashtu si kishte qenë dhe në fillimet e aktivitetit. Është interesante se si firma ndërtimi, apo autoshkolla (në rastin e Vitrina) me lulëzimin e universiteteve private u kthyen në institucione arsimore.
Universiteti Kristal, një ndër më të mëdhenjtë që u mbyll, rezulton në QKB me status të pezulluar. Të pezulluar janë dhe Universiteti Planetar i Tiranës, Universiteti Ndërkombëtar i Tiranës etj.
Universiteti Sevasti & Parashqevi Qirjazi, pasi u pezullua në vitin 2014, është bërë sërish aktiv në shkurt të vitit 2016, teksa ka ndryshuar dhe pronësi (Robert Dako i ka shitur 100% të aksioneve Aleks Uldedaj). Blerësi ka marrë përsipër të paguajë dhe detyrimet tatimore. Shkolla nuk ka pasur ndryshim të objektit të aktivitetit.

http://www.monitor.al/biznesi-50-milione-euro-universiteteve-private-kush-e-mori-tregun-e-atyre-qe-u-mbyllen

Read More

Pronari i nje shkolle private mbron politikat e qeverise dhe kundershton protesten e studenteve

Kujtim Cashku, nje ish-regjizor i njohur shqiptar, dhe pronar i shkolles private, Akademia Marubi, ka share e kundershtuar studentet qe kane protestuar kunder politikave te qeverise dhe znj. Ministre Lindita Nikolla.

Kompania: Ora Film
Administratori: Kujtim Cashku (100%)
NIPT: J62424003O
Licensimi: VKM Nr.652, datë 30.09.2004
Programe: Bachelor Specialist i Lartë në Film dhe Media, me profile: Regjisurë, Skenar, Kamera, Montazh
Dokument akreditimi: Urdhër Nr.227, datë 26.05.2008
Akreditimi i vlefshëm deri në: 2014-05-26


Z. Cashku eshte i njohur per pretendimet e tij mbi pronat e ish-Kinostudios, ku jane edhe vendosur mjediset e Akademise, te zaptuara prej tij. Konflikti atehere, ne 2009, u sheshua pas nderhyrjeve te studenteve te spektrit te majte qe nderhyne dhe u perballen me dhunen e policise private dhe asaj shteterore.

http://www.panorama.com.al/sulmi-me-salce-si-etje-per-gjak-e-neostalinisteve/

KUJTIM ÇASHKU, Panorama, 25.11.2016

E dashur Lindita,

Sulmi me salcë mbi kokën tuaj më shtyu që të bëj një refleksion të shkurtër ndaj fenomenit, duke e parë atë më shumë si një raport mes dukjes dhe thelbit në një realitet të përbashkët ku ne jetojmë dhe si një xhest me një efekt të caktuar mediatiko-politik. Mbrëmë vura re gazetaren Eni Vasili të TV “News 24”, e cila insistonte të dinte se si kishte reaguar familja juaj, pas sulmit me salcë mbi kokën tuaj, domethënë, çfarë kishin thënë nëna, burri, vajza etj., anëtarë të familjes suaj pas kësaj ngjarjeje.

Papritur ndjeva se pyetjeve të Enit, në heshtje po u përgjigjesha dhe unë vetë, duke thënë se, nëse do të isha një djalë apo vajzë e juaja, do t’ju adhuroja akoma më shumë për urtësinë dhe qetësinë që tregon ndaj çdo lloj histerie. Po kështu, nëse do isha një motër apo vëlla i juaji, do ndihesha i lumtur që i përkasim të njëjtës familje nga ku buron një edukatë e lartë qytetarie e mirësie. Nëse do të isha burri juaj, do t’ju dashuroja edhe më shumë, sepse tek e fundit dashuria na dhuron paqe, dhe kur ajo na mungon, buron dhuna.

Nëse do isha një shoqe apo shok i juaji, do ndjehesha mire intelektualisht, sepse do kishim se përse të bisedonim për fenomenet dhe efektet traumatike e postraumatike në shoqëritë totalitare, për anonimatin, personin, personalitetin, privatin dhe privaten, publikun dhe publiken e plot nën shtresëzime të tjera që lidhen fëmijërinë, faljen, pendesën apo dhe gjurmën e memories traumatike. Nëse do isha një nxënës apo student i juaji, do thosha me zë të plotë se dhe unë jam ose kam qenë dikur një student apo studente e Lindita Nikollës.

Dhe së fundmi, si një zë që më erdhi nga akoma më thellë e më tha:- se nëse do isha ende gjallë nëna ime si mësuesja e parë e Lindita Nikollës ajo e abetares së parë të saj, do t’i thosha tim biri, Kujtim Çashkut, që t’iu thoshte se dhuna mbin në zemrën e frikacakëve, fanatikëve dhe mediokërve. Se fjalërimet mashtruese dhe histeritë kolektive e individuale janë viruse e patologji, që mund të pushtojnë e molepsin këdo, kudo dhe kurdoherë, madje dhe njerëz e popuj të quajtur dikur të qytetëruar.

* * *

Në fakt, të gjithë e dimë se ende sot nuk është gjendur një ilaç çudibërës, që ta shërojë këtë virus të së keqes, siç është dhuna në mbarë botën. Përpjekja e vetme dhe e vazhdueshme e njerëzimit për t’u mbrojtur prej saj ka qenë dhe mbetet lufta e çdo dite për më shumë arsim, dije e kulturë. Një konflikt i hapur tek ne ka qenë dhe mbetet çështja e identifikimit tonë kulturor si otomanë, si oksidentalë apo si aksidentalë?!

Personalisht, sulmin ndaj reformës në arsim, përjashtuar ata të cilët kontribuuan me vërejtje të qenësishme gjatë hartimit të ligjit, unë e kam parë më shumë si një krizë identitare të disa grupimeve, argumentet e të cilëve lidheshin më shumë me fenomenin e statusquosë despotike të shtetit etatist që vë në kontroll gjithçka. Madje terminologjia që përdorej zëvendësonte fjalën popull me të skamurit dhe të shtetit me publiken duke i shpallur luftë të hapur nëpërmjet një doktrine neostaliniste privates, pronës dhe së drejtës, konkurrencës dhe tregut të lirë, institucioneve të pavarura dhe integrimeve europiane.

Pra, tek unë sulmi ndaj reformës apo reformave shihej dhe vazhdon të shihet si një fenomen antiperëndimor në vendin tonë. Lufta ndaj vlerave, gjoja në emër të barazisë parazitiste, mbrojtja e të skamurve me ngastra feudale të çdo mbreti të katundit, i cili e konsideronte veten qendër e botës, mendoj se përbën një rrezik aktual për Shqipërinë. Duke e parë këtë fenomen antireformë si një refleksion të një sulmi antiperëndimor në arsim, drejtësi apo kudo tjetër salca si skup mediatik mbi kokën e Znj. Lindita Nikolla është dukja e një thelbi më të thellë antiperëndimor madje dhe më kompleks në kuptimin psiko-social.

* * *

Si pedagog i Akademisë së Filmit Marubi, kohë më parë një student i yni kishte realizuar një film me një skenë krimi, ku koka e viktimës ish mbuluar me gjak. Në mënyrë asociative ajo kokë e viktimës së mbuluar me gjak më solli imazhin e kokës së Znj. Lindita Nikolla të mbuluar me salcë. E pyeta studentin se pse e kish mbuluar tërë portretin e viktimës me kaq shumë gjak dhe se si ai e kish realizuar teknikisht atë? Studenti m’u përgjigj:

– “E mbulova me salcë, profesor.” – Pastaj, ai nisi të më shpjegonte psikologjinë e personazhit agresor duke më thënë se agresori i tij nuk ngopej nga urrejtja që kishte kundër viktimës. Ai donte ta shihte kokën e viktimës ose të prerë, ose të mbuluar me gjak. Madje këtë kokë të ndëshkuar në emër të hakmarrjes ai dëshironte që ta shihnin sa më shumë njerëz si në kohët e Mesjetës, që i vinin koka të prera në kamaret e turpit apo në komunizëm, që i varnin njerëzit në mes të shesheve apo i shëtisnin viktimat qytet më qytet për të tmerruar të tjerët si forma “mediatike” të atyre kohëve.

Natyrisht kjo logjikë e studentit për të dhënë profilin psikologjik të agresorit ndaj viktimës, ndodhte në sferën e fiksionit dhe imagjinares, ku viktima dhe vrasësi ishin dy aktorë në një film, të cilët me artin e tyre krijojnë një efekt katharktik për publikun, duke shmangur teatrin tragjik të jetës kur vrasësi dhe viktima nuk janë më aktorë, por njerëz realë që e luajnë teatrin tragjik me jetën e tyre të përditshme. Thënë këtë, kuptojmë se shoqëritë joreflektive dhe pa imagjinatë kanë mungesë të theksuar të spektrit koloristik të jetës.

Atyre u mungon hapësira e shijes, u mungon morali, kodi etik dhe estetik që shërbejnë si oksigjeni i vetë jetës. Individët në këto shoqëri kanë vetitë që të dashurohen e të ndahen shpejt, të servilosen e të bëhen prepotentë shpejt, të trimërohen e të frikësohen shpejt, të poshtërohen e të heroizohen shpejt. Ata më lehtë kanë gjuhën e plumbit sesa të mendjes dhe penës. Ata janë idhnakë të prapë e mjeranë, të pabesë dhe pse nga mëngjesi deri në darkë s’bëjnë gjë tjetër veç flasin për burrëri e besë. Të qetë ata janë veç në gjumë, kur bien e flenë të lodhur nga urrejtja. Gjumin kanë si qetësim të vdekjes së përditshme.

* * *

Por le ta shohim nga një pikëpamje tjetër sulmin antiperëndimor të një portreti thuajse ikonografik të zonjës Nikolla që sulmohet dhe mbulohet me salcë. Pra, të shohim kokën e femrës bionde me sy të kaltër e të thellë, lëkurën e saj të bardhë e të lëmuar, sulmi ndaj kësaj koke femre, të zbuluar e pa burkë mbi krye, salca mbi të na merr një tjetër kuptim. Por le të shkojmë dhe më tej, bëhet fjalë për një ministre që nuk u vesh kurrë me “pantallona pushteti” për t’u dukur burrë i fortë pushtetar, por ajo mbeti femër, me sharm e delikatesë femërore, duke përdorur zërin e butë dhe argumentin si forcë të së vërtetës dhe jo dhunën siç ndodh rëndom nga pushtetarë që pushtojnë shtetin.

Lehtësisht e shkëputshme nga podiumi i ministrave për t’u ulur në tavolinën e z. Berisha, pra në tavolinën e kundërshtarit të saj, për të folur me gjuhën e argumentit. Natyrisht agresiviteti dhe urrejtja ndaj një fenomeni të ri atipik të shfaqjes së pushtetit si e drejtë e delegueshme dhe jo zaptuese në shoqëri totalitare përbën dobësi dhe mund të ndëshkohet lehtë qoftë dhe nga vegjëlia.

Ndodh shpesh që njerëz anonimë për t’u bërë të famshëm a për t’u faktorizuar, ndërmarrin akte dhune ndaj figurave me reputacion shoqëror, lokal apo botëror. Natyrisht emra të tillë siç dalin nga anonimiteti, ashtu dhe shuhen brenda po të njëjtës ditë efemeriste. Por dëmi që ato shkaktojnë nuk shuhet lehtë, qoftë ndaj njerëzve të pafajshëm, por ndonjëherë qoftë dhe ndaj atyre vetë në raport me memorien traumatike që ato i shkaktojnë vetes në vite.

Modeli atipik i Znj. Nikolla si pushtet është një kundërvënie e modelit të të fortit, të dhunës e urrejtjes, të plumbave dhe kafshimeve të Shqipërisë nga kriminelë e gangsterë politikë antiperëndimorë që realizojnë qëllimet me mjete dhune siç ndodh me terroristë e radikalistë, me populistë e nacionalistë të kohës që po jetojmë. Sulmet e tyre për të luftuar kundërshtarin janë befasia dhe jo dueli i hapur, përjashtueshmëria dhe jo përfshirja, dinakëria dhe jo arsyeja, goditja tek e pafajshmja dhe e çmuara, përdorimi i injorancës dhe varfërisë, për të mbajtur gjallë urrejtjen dhe luftën e për të cenuar dashurinë dhe paqen kudo që ajo ekziston.

* * *

Së fundi, kisha një lutje dhe për ju, Znj. Nikolla, që të shpallnit të falur studenten e salcës, duke e lënë atë në rrugën e gjatë të reflektimit dhe arsyes, për të kuptuar thellë se jo dhuna, por protesta ndaj çdo padrejtësie është drejtësi dhe jo urrejtja, por dashuria është fryt i lirisë.

http://www.panorama.com.al/sulmi-me-salce-si-etje-per-gjak-e-neostalinisteve/

Read More